Миллиондаған жыл бұрын Жер бетінде қазіргі адамзат баласына беймәлім тіршілік иелері өмір сүрген. Олар — динозаврлар. Ғалымдар мен зерттеушілер осы көне дәуірдің алып жануарлары жайлы жыл сайын жаңа мәліметтер ашып келеді. Балалар мен ересектерді таңғалдыратын бұл жаратылыстар табиғаттың шексіз түрлілігі мен эволюциялық кереметін паш етеді. Олардың қаңқалары мен іздері арқылы ежелгі әлемнің құпия сырлары ашылуда. Бұл мақалада динозаврлар туралы ең қызықты әрі таңғаларлық деректер жинақталған.
- Ең алып динозаврдың ұзындығы 30 метрден асқан. Титанозавр тіпті қазіргі киттерден де ауыр болған.
- «Динозавр» атауы «қорқынышты кесіртке» деген мағынаны білдіреді. Бұл атауды 1842 жылы Ричард Оуэн берген.
- Кейбір динозаврлардың өлшемі тауықтай ғана болған. Мысалы, компсогнат екі аяқпен жүрген шағын динозавр.
- Барлық динозаврлар жыртқыш болмаған. Трицератопс пен анкилозавр сияқты түрлер тек өсімдікпен қоректенген.
- Қауырсындар алғаш құстарда емес, динозаврларда пайда болған. Бұл олардың туыстық байланысын дәлелдейді.
- Ең жылдам динозаврлар орнитомимдер болған. Олар сағатына 60 шақырымға дейін жүгіре алған.
- Ең жеңіл динозаврдың салмағы 1 килограммнан кем болған. Ол жәндіктермен қоректенген кішкентай жаратылыс еді.
- Кейбір динозаврларда 500-ден аса тіс болған. Бұл оларға қатты өсімдіктерді шайнауға көмектескен.
- Динозавр жұмыртқалары футбол добының көлеміндей болған. Алайда олардың кейбірінің қабығы жұмсақ болған.
- Бір аналық динозавр бір уақытта 30-ға дейін жұмыртқа сала алған. Олар ұяларын топпен қорғайтын болған.
- Мозазаврлардың жоғарғы жағында екі қатар тісі болған. Бұл оларды теңізде өте қауіпті етті.
- Көптеген динозаврлардың миы өте кішкентай болған. Мысалы, стегозаврдың миы жаңғақ көлеміндей ғана еді.
- Динозаврлар мен адамдар бір дәуірде өмір сүрмеген. Олардың арасында миллиондаған жылдар айырмашылық бар.
- Археоптерикс — құстар мен динозаврлар арасындағы өтпелі түр. Оның әрі қауырсыны, әрі тістері болған.
- Кейбір динозаврлар үйірмен жүрген. Бұл оларды жыртқыштардан қорғап, ұрпаққа қамқор болуға мүмкіндік берген.
- Кейбір динозаврлардың арқасында сауыт тәрізді сүйектер болған. Анкилозаврда ауыр сүйек пен құйрық булауы болған.
- Тероподтар тек артқы аяқпен жүрген. Ал алдыңғы аяқтары ұстап алуға бейімделген.
- Динозаврлардың дыбысы туралы нақты мәлімет жоқ. Зерттеушілер олардың ырылдағанын немесе құсқа ұқсас дыбыс шығарғанын болжайды.
- Кейбір түрлердің терісі қолтырауындікіндей қабыршақты болған. Басқаларында қауырсын тәрізді құрылымдар табылған.
- Птерозаврлар динозавр емес. Олар бір дәуірде өмір сүрсе де, мүлде бөлек түрге жатады.
- Ең танымал жыртқыш — тираннозавр. Оның жақтары сүйекті оп-оңай сындыруға қауқарлы болған.
- Кейбір шөпқоректі динозаврлар бес қабатты үйден де биік болған. Мысалы, диплодок пен апатозавр.
- Құйрық тек тепе-теңдік үшін емес, қорғану мен қарым-қатынас үшін де пайдаланылған.
- Жойылып кетудің себептері арасында вулкан атқылауы мен климат өзгерісі де бар. Бірақ нақты себебі әлі анық емес.
- Динозаврлар Антарктиданы қоса алғанда барлық құрлықта өмір сүрген. Бұл сол дәуірдің климаты жылы болғанын көрсетеді.
- Кейбір түрлер сүйек тақташалармен қапталған. Мысалы, стегозаврда омыртқа бойында сүйектер орналасқан.
- Іздер арқылы олардың жүру мәнері мен жылдамдығы анықталады. Мұндай іздер Еуропа мен Азияда да табылған.
- Қазіргі құстар — динозаврлардың тікелей ұрпағы. Бұл генетикалық зерттеулермен дәлелденген.
- Қазіргі кейбір бауырымен жорғалаушылар — көне жаратылыстардың туыстары. Мысалы, қолтырауын мен тасбақа.
- Үлкен болу әрқашан артықшылық емес. Ұсақ динозаврлар бейімделуге бейім болып, оңай аман қалған.
- Ғалымдар компьютерлік модельдеу арқылы динозавр бейнесін қайта жасайды. Бұл тіршілік иелерін нақтырақ тануға мүмкіндік береді.
- Ең ірі қазбалар Аргентина, Қытай және АҚШ-та табылған. Кейбір қаңқалар 35 метрге дейін жеткен.
- XXI ғасырда бұрын белгісіз көптеген түрлер табылуда. Жыл сайын ондаған жаңа атау ғылыми ортаға енуде.
Динозаврлар — Жер тарихындағы ең құпия әрі күрделі тіршілік иелерінің бірі. Олардың тіршілігін зерттеу арқылы біз өткеннің сырына терең бойлай аламыз. Уақыт өте келе ашылған жаңа деректер ғылымды байытады әрі фантазиямызды кеңейтеді. Бұл көне жаратылыстар жайлы білетініміз көп болғанымен, әлі де беймәлім жайттар жеткілікті. Ғылым алға жылжыған сайын бізді әлі талай жаңалықтар күтуде.
