Мұхиттар Жер бетіндегі аумақтың үштен екісінен астамын алып жатыр және ғаламшардағы өмірдің сақталуында шешуші рөл атқарады. Терең сулардың қойнауында адамзатқа әлі беймәлім сырлар мен таңғаларлық тіршілік иелері көп. Мұхиттар тек климатты қалыптастырумен шектелмейді, олар адамзатқа азық, энергия және шабыт көзі болып келеді. Ғылым мен техника дамыса да, теңіз тереңдігі толық зерттелген жоқ, ал жаңа ашылулар үнемі таңғалдыруда. Бұл мақалада сіз су әлеміне жаңа көзқараспен қарауға көмектесетін ең қызықты деректермен таныса аласыз.
- Мұхиттар Жердің шамамен 71 пайызын алып жатыр. Сондықтан біздің ғаламшарды ғарыштан қарағанда көк түске боялғандай көрінеді.
- Ресми түрде төрт мұхит бар — Тынық, Атлант, Үнді және Солтүстік Мұзды мұхит. Кейде Антарктиданы қоршап жатқан Оңтүстік мұхит та бөлек қарастырылады.
- Ең үлкен мұхит — Тынық мұхиты. Оның аумағы 180 миллион шаршы шақырымнан асады, бұл бүкіл Жер бетінің үштен біріне жуық.
- Ең терең мұхит ойысы — Мариан шұңғымасы, оның тереңдігі 11 мың метрге жетеді. Оған тек ең заманауи батискафтар ғана түсе алады.
- Жердегі барлық судың 97 пайызы мұхиттарда сақталған. Алайда оның көп бөлігі тұзды болғандықтан, ішуге жарамсыз.
- Мұхиттың орташа тереңдігі 3 700 метр шамасында. Кейбір жерлерде су қабаты ең биік таулардан да биік болады.
- Әлемдегі ең биік толқын Канаданың Фанди шығанағында тіркелген. Толқын кезіндегі және қайту кезіндегі су деңгейінің айырмасы 16 метрге жетеді.
- Мұхит сулары бүкіл әлемдегі климатты реттейді. Олар жазда жылуды сіңіріп, қыста оны қайтадан шығарады, осылайша ауа райының шектен тыс өзгеруіне тосқауыл қояды.
- Мұхит ағыстары планетадағы энергия мен қоректік заттарды тасымалдайды. Бұл ағыстар ауа райына, жануарлар миграциясына және егін шаруашылығына әсер етеді.
- Мұхит түбінде құрлықтағыдай ұзын таулы тізбектер бар. Орта мұхиттық жоталар мыңдаған шақырымға созылып жатыр.
- Жердегі жанартаулардың 90 пайызы су астында атқылайды. Олардың көпшілігі су бетінен байқалмайды.
- Мұхит суында алтын бар, бірақ оның мөлшері өте аз. Әр литрде орта есеппен 0,01 миллиграмм ғана кездеседі.
- Су астында еріген оттегі теңіз жануарлары үшін өте қажет. Бұл газ суға беттің жанасуы мен балдырлардың фотосинтезі арқылы енеді.
- Жердегі ең үлкен балық — кит акуласы, ол 18 метрге дейін өседі. Бұл алып балық тек планктонмен қоректенеді және адамдарға қауіпсіз.
- Әлемдегі ең ірі жануар — көк кит. Оның салмағы 150 тоннадан асады.
- Терең теңізде өмір сүретін жәндіктердің көбі ғылымға әлі белгісіз. Кейбір түрлер жақында ғана табылған.
- Мұхит Жердегі бұлт пен жауын-шашынның негізгі көзі. Су бетінің булануы су айналымында басты рөл атқарады.
- Жыл сайын мұхитта миллиардтаған тонна фитопланктон пайда болып, жойылады. Бұл микробалдырлар Жердегі барлық ормандардан да көп оттегі бөледі.
- Көптеген теңіз жануарлары су бетінде емес, тереңде немесе түбінде тіршілік етеді. Сол жерде өмірдің шексіз әртүрлілігі байқалады.
- Тірі жаратылыс жасаған ең үлкен құрылым — Австралия маңындағы Үлкен Тосқауыл рифі. Оның ұзындығы 2 300 шақырымнан асады.
- Мұхит түбінде тіршілік ететін кейбір жәндіктер 0 градустан сәл ғана жоғары температурада өмір сүре алады. Олар төтенше жағдайда да бейімделген.
- Мұхиттың терең жерлерінде толықтай қараңғылық болады. Ол жаққа күн сәулесі мүлде жетпейді, сол себепті жануарлар өзге ортаға бейімделген.
- Кейбір толқындар биіктігі 30 метрден асады. Мұндай алып толқындар негізінен дауыл мен цунамидің нәтижесінде пайда болады.
- Мұхиттар көмірқышқыл газының орасан зор резервуары болып саналады. Ол еріген күйде сақталып, климаттың өзгеру циклінде маңызды рөл атқарады.
- Кейбір балықтар биолюминесценция арқылы қараңғыда жарық шығара алады. Бұл қасиет оларды жыртқыштардан қорғайды және қорек табуға көмектеседі.
- Мұхиттың кей аймақтарында оттегі мүлде жоқ. Ондай «өлі аймақтарда» күрделі тіршілік иелері өмір сүре алмайды.
- Мұхит зерттеулері мыңдаған жыл бұрын басталғанымен, ғалымдар қазіргі күні оның тек аз бөлігін ғана зерттеген.
- Кейбір теңіз түбіндегі аумақтар әлі ешбір адамға беймәлім. Бұған басты себеп — тереңдік пен қысымның жоғары болуы.
- Су асты жанартаулары мен таулар жаңа аралдардың пайда болуына себеп болады. Кейде аралдар бірнеше күннің ішінде пайда болады.
- Мұхит түбінде күшті жер сілкіністері болады, олар жойқын цунами тудырады. Мұндай толқындар бүкіл құрлықтарды кесіп өтеді.
- Мұхиттағы пластик пен қоқыс жиналатын аймақтар экологиялық үлкен мәселе тудырады. Бұл қалдықтар теңіз жануарларының өміріне қауіп төндіреді.
- Мұхит түбінде ежелгі өркениеттердің құпиялары сақтаулы. Сол жерде суға батқан қалалар, кемелер мен жұмбақ артефакттар табылып жатыр.
Мұхиттардың ғаламшардағы маңызын асыра бағалау мүмкін емес. Бұл сулы әлем өмірдің жалғасуына жағдай жасап қана қоймай, адамзатқа жаңа ғылыми жаңалықтар үшін шексіз мүмкіндік береді. Мұхит тереңдігін әлі толық білмесек те, оны қорғау мен құрметтеудің маңызы зор екені анық.
