Мұхит әлемі – тылсымға толы, ал оның ең әсерлі тіршілік иелерінің бірі – киттер. Бұл алып жануарлар ғасырлар бойы саяхатшылар мен зерттеушілерді таңғалдырған, олардың өмір салты мен қабілеттері ғылым үшін де, адам баласы үшін де аса қызық. Суда өмір сүргенімен, киттер – сүтқоректі жануарлар: олар ауамен тыныс алады, ұрпағын сүтімен қоректендіреді және күрделі әлеуметтік байланыстар құрады. Көптеген түрлері мыңдаған шақырымға созылатын маусымдық көшу жасайды. Төмендегі деректер киттердің таңғаларлық әлеміне тереңірек үңілуге мүмкіндік береді.
- Көк кит – Жер бетінде өмір сүрген ең ірі жануар. Оның ұзындығы 30 метрден асуы мүмкін, ал салмағы 180 тоннаға дейін жетеді.
- Көк киттің жүрегі шағын көлікпен бірдей көлемде. Ол шамамен 200 килограмм тартып, минутына небәрі 5–10 рет соғады.
- Киттер су астында балықтар секілді тыныс алмайды. Олар дем алу үшін судың бетіне көтеріліп, басындағы тесігі арқылы ауа жұтады.
- Кейбір түрлері демін 90 минутқа дейін ұстай алады. Бұл оларға тереңге сүңгуге мүмкіндік береді.
- Бірнеше түрі 3 шақырымнан астам тереңдікке түсе алады. Бұл оларды ең мықты сүңгуір сүтқоректілердің қатарына қосады.
- Киттер өзара дыбыстар арқылы байланыс орнатады. Бұл дыбыстар жүздеген шақырымға дейін таралуы мүмкін.
- Горбатый киттің әндері күрделі әрі қайталанбалы әуендерден тұрады. Аталықтар бұл әндерді жұптасу кезеңінде айтады.
- Киттердің терісі паразиттермен, әсіресе шаянтәрізділер мен теңіз сүлілермен жабылуы мүмкін. Бұл оларға жүзуге кедергі келтірмейді.
- Кашалот секілді кейбір түрлерінде өте үлкен ми болады. Ересек дараның миының салмағы 8 килограмнан асады.
- Киттер ірі болғанымен, көбінесе ұсақ тіршілік иелерімен қоректенеді. Олар суды жұтып, планктонды арнайы пластиналар арқылы сүзеді.
- Көк кит күніне 4 тоннаға дейін криль жейді. Бұл – оның энергия қорын толықтыруға жеткілікті мөлшер.
- Киттердің жады керемет дамыған. Олар жыл сайын бір маршрутпен мыңдаған шақырымға көшуге бейім.
- Жаңа туған киттер де өте ірі болады. Мысалы, көк киттің баласы 7 метрге дейін жетіп, 3 тонна салмақпен туады.
- Киттің сүті өте майлы және қою болады. Бұл – суық суда тіршілік ететін төлдің тез өсуіне қажет.
- Кей түрлері 70 жылдан аса өмір сүреді. Ал гренландиялық кит 200 жылға дейін өмір сүре алады.
- Киттер мұхит экожүйесінде маңызды рөл атқарады. Олардың қалдықтары фитопланктонның өсуін ынталандырып, оттегінің түзілуін арттырады.
- Тарихта киттердің адамдарды акулалардан қорғап қалғаны туралы жағдайлар тіркелген. Мұндай оқиғалар ғылыми зерттеуге негіз болды.
- Кейбір киттердің терісі температура мен тереңдікке қарай түсін өзгертеді. Бұл дене қызуын реттеуге көмектеседі.
- Киттер адам секілді толық ұйықтамайды. Мидың бір жартысы белсенді қалыпта қалып, тыныс алуды және қауіпсіздікті бақылайды.
- Кашалоттар эхолокацияға қабілетті. Олар дыбыс шығарып, оның шағылуын сезу арқылы бағыт алады.
- Бұрын киттерді майы, еті мен мұрты үшін жаппай аулаған. Қазіргі таңда олардың көпшілігі халықаралық қорғауға алынған.
- Киттердің сыртқы келбеті түріне байланысты өзгереді. Кейбірінің терісі тегіс, ал басқаларында төмпешіктер болады.
- Кей түрлері судан толық секіріп шығуға қабілетті. Бұл әрекет ойын, байланыс немесе аңшылықпен байланысты болуы мүмкін.
- Киттерде дауыс сіңірі болмаса да, олар резонанстық жолмен дыбыс шығара алады. Олардың әуені адам ести алмайтын жиілікте болуы мүмкін.
Киттер – ғаламдағы ең таңғаларлық әрі күрделі тіршілік иелерінің бірі. Олардың рөлі тек мұхиттармен шектелмей, Жер шарының экологиялық тепе-теңдігіне де әсер етеді. Бұл алып сүтқоректілерді тереңірек тану – табиғатқа деген көзқарасты өзгертуге сеп болады. Киттерді сақтау – болашақ ұрпаққа таза мұхит пен биологиялық әртүрлілікті табыстау деген сөз.
