Мұхит әлемі – сан алуан тіршілік иелеріне, ерекше құрылымдарға және таңғажайып құбылыстарға толы. Солардың бірі – маржан полиптері. Көпшілік маржандарды тас тәрізді немесе өсімдікке ұқсас деп ойлайды, бірақ шын мәнінде олар – өте ұсақ, жанды жәндіктерден тұратын күрделі тіршілік формасы. Полиптер бірігіп, рифтер құрайды және мыңдаған теңіз жануарының тіршілік ортасына айналады. Олар мұхит жағалауын сақтап, климатқа әсер етіп, жаһандық биологиялық әртүрліліктің негізін қалайды. Төменде маржан полиптерінің өмір сүру ерекшеліктерін, экологиялық маңызын және табиғаттағы орнын көрсететін 24 қызықты дерекпен таныс боласыз.
- Маржан полипі – анемонға ұқсайтын, цилиндр пішінді ұсақ омыртқасыз жәндік. Оның аузының айналасында қорегін ұстауға арналған қармалауыштары болады.
- Полиптер колония түзіп тіршілік етеді. Әр жәндік әктасты қаңқа бөледі, соның нәтижесінде риф пайда болады.
- Әр полип өзіне жеке әктасты «үйшік» жасайды. Бір полип өліп, үстіне жаңасы қоныстанып, риф қабатталып өседі.
- Полиптер жынысты және жыныссыз жолмен көбейе алады. Кейбірі бөліну арқылы өссе, басқалары судың ішіне жыныстық жасуша бөліп, жаңа колония құрайды.
- Көпшілік маржан түрлері өмір бойы бір орында қалады. Олар бір жерге бекініп, басқа жаққа қозғалмай тіршілік етеді.
- Полиптер тек жылы, мөлдір және тұзды суда өмір сүре алады. Лас немесе тұщы суға олар бейімделмеген.
- Олар зооксантелла деп аталатын микроскопиялық балдырлармен симбиозда тіршілік етеді. Бұл балдырлар фотосинтез арқылы полипке қорек береді.
- Балдырлар жоғалғанда, полиптер ағарып, тіршілігін тоқтатады. Бұл құбылыс маржан ағару деп аталады.
- Полиптер микропланктонмен қоректенеді. Олар қармалауышындағы улы жасушалар арқылы ұсақ жәндіктерді ұстап алады.
- Маржан рифтері жүздеген жыл бойы қалыптасады. Кейбір рифтер динозаврлар дәуірінен бері тіршілік етіп келеді.
- Полиптердің өсуі өте баяу. Жылына 1–3 см ғана өсіп, толығымен қалыптасуы үшін ондаған жыл қажет.
- Олар әктасты құрылым түзіп, оны күн сайын кальциймен байытады. Бұл – рифтің тұрақты өсуінің кепілі.
- Рифтер жаға бойын толқыннан, су шайылуынан қорғайды. Олар теңіздің күшін тежеп, жағалауды сақтайды.
- Полиптер жарық пен қараңғылықты ажырата алады. Көптеген түрлері түнде флуоресцентті жарық шығарады.
- Жас полиптер суда еркін жүзіп жүріп, қолайлы орын тапқанда орнығып тіршілік етеді. Бұл – олардың таралуындағы маңызды кезең.
- Полиптер жарақат алған жерін қайта қалпына келтіре алады. Бұл олардың тіршілік етуге бейімділігін көрсетеді.
- Бір риф миллиондаған жеке полиптерден тұруы мүмкін. Олар өзара байланысты және бір организм сияқты әрекет етеді.
- Кейбір балықтар мен теңіз жұлдыздары маржандармен қоректенеді. Бұл тіршілік үшін қауіп төндіреді.
- Полиптер сыртқы қабатын тазалау үшін арнайы слизі бөледі. Ол құм мен зиянды микробтарды кетіруге көмектеседі.
- Маржан рифтері бүкіл мұхит биомассасының 25% дейінін қамтиды. Бұл – олар әлемдегі ең өнімді экожүйелердің бірі екенін дәлелдейді.
- Дыбыс толқындары полиптерге әсер етеді. Ғалымдар риф дыбыстары жас полиптердің тезірек орнығуына себеп болатынын анықтаған.
- Коралдар – мұхиттың жағдайының айнасы. Олар су тазалығы мен температура өзгерісіне өте сезімтал.
- Кейбір маржан түрлерінің әктасты қабығы медицинада қолданылады. Ол сүйек тінін қалпына келтіруде пайдалы.
- Маржан полиптерін сақтау үшін теңіз қорықтары құрылып, балық аулауға тыйым салынады. Бұл – олардың болашағын қамтамасыз етудің маңызды жолы.
Полиптер кішкентай болғанымен, табиғатқа қосар үлесі орасан. Олар тек риф құраушы ғана емес, бүкіл теңіз экожүйесінің тірегі. Олардың маңызын түсіну арқылы біз мұхиттарды қорғаудың маңыздылығын ұғына аламыз. Табиғатты сақтау – полиптерді, ал полиптерді қорғау – бүкіл тіршілік әлемін қорғау.
