Табиғатта адамды таңдандырмай қоймайтын ерекше құбылыстар аз емес. Әсіресе өзендер – тіршілік көзі ғана емес, климатқа, биологиялық әртүрлілікке және мыңдаған тірі ағзаның өміріне әсер ететін қуатты жүйе. Солардың ішіндегі ең ауқымдысы әрі әсерлісі – Амазонка өзені. Бұл су ағысы көлемі, ұзындығы және биоалуандығы жағынан әлемде алдыңғы орын алады. Ғалымдар, саяхатшылар және табиғат жанашырлары оны ғасырлар бойы зерттеп келеді. Төменде осы ғажайып өзен туралы ең қызықты 30 дерекпен таныс боласыз.
- Амазонка – Жер бетіндегі ең суы мол өзен. Оның су шығыны әлемдегі кез келген өзеннен бірнеше есе артық.
- Жалпы ұзындығы 7000 километрден асады. Бұл көрсеткіш бойынша ол Нілмен қатарлас әлемдегі ең ұзын өзендердің бірі саналады.
- Өзеннің бастауы Перудің Анд тауларында орналасқан. Мұздықтар мен таулы бұлақтардан бастау алған су біртіндеп ірі арнаға айналады.
- Амазонка мұхитқа құяр тұста әлемдегі ең үлкен атырауды түзеді. Жаңбырлы маусымда өзеннің ені 300 шақырымға дейін кеңейеді.
- Атлант мұхитына құярда өзен тұщы суын ондаған километрге дейін араластырып, теңіз суын опресняциялайды. Бұл – табиғатта өте сирек кездесетін құбылыс.
- Амазонканың 1100-ден астам саласы бар. Олардың жиырмадан көбі ұзындығы 1500 шақырымнан асады, мысалы, Мадейра, Негру және Пурус өзендері.
- Өзен жүйесі тоғыз мемлекеттің аумағын қамтиды. Олардың қатарында Бразилия, Перу, Колумбия және Боливия бар.
- Өзен аңғарында шамамен 2,5 миллионға жуық жәндік түрі мекендейді. Бұл – энтомологтар мен биологтар үшін нағыз зерттеу алаңы.
- Амазонка суларында 2200-ден астам балық түрі кездеседі. Олардың көпшілігі тек осы бассейнде тіршілік етеді.
- Мұнда атышулы пираньялар өмір сүреді. Олар жиі қауіпті деп сипатталса да, негізінен әлсіреген немесе өлі жануарларға шабуылдайды.
- Амазонкада қызғылт дельфиндер мекендейді. Тек тұщы суда тіршілік ететін бұл ерекше жануарлар жергілікті аңыз-әпсаналарда жиі кездеседі.
- Жаңбырлы кезеңде су деңгейі 10–15 метрге дейін көтеріледі. Өзен ормандарды түгел су басқан кеңістікке айналдырады.
- Кейбір жерлерде өзеннің ені 40–50 шақырымға жетеді. Мұндай кеңдікте қарама-қарсы жаға көрінбейді, өзен теңіз тәрізді әсер қалдырады.
- Амазонкада ортаңғы және төменгі ағысында көпірлер жоқ. Бұл – өзеннің ауқымы, су тасқыны жиілігі және инженерлік қиындықтармен байланысты.
- Өзен жағалауындағы орман «планетаның өкпесі» деп аталады. Себебі ол көмірқышқыл газын сіңіріп, үлкен көлемде оттек бөледі.
- Орманда зерттелмеген аймақтар көп. Ғалымдар жаңа өсімдік, саңырауқұлақ және жануар түрлерін үнемі ашып отырады.
- Жергілікті тұрғындар табиғатпен үйлесімде өмір сүреді. Көптеген тайпа дәстүрлі аңшылық, балық аулау және өсімдіктерді жинаумен айналысады.
- Кейбір салаларында «қара сулар» ағады. Бұл – шіріген өсімдік қалдықтары әсерінен қара түске боялған, бірақ өте таза су.
- Өзеннің мұхитқа құяр тұсында ерекше табиғи құбылыс – поро́рока байқалады. Бұл – теңіз толқынының өзенге қарсы көтеріліп, жағаны шайып өтуі.
- Амазонка құрлық ішіндегі климаттық процестерге тікелей әсер етеді. Оның булануы жаңбыр бұлттарын құрап, ылғалды алыс аймақтарға жеткізеді.
- Өзен бойында алуан түрлі экожүйелер орналасқан. Әрқайсысы өзіндік ерекшеліктерімен табиғаттың байлығын паш етеді.
- Амазонка әлемдегі ең үлкен тұщы су қорын сақтайды. Бұл ресурс болашақта стратегиялық маңызға ие болады.
- Жыл сайын өзен бойымен ғылыми экспедициялар өтеді. Олар судың химиялық құрамын, экожүйенің жағдайын және климаттық өзгерістерді зерттейді.
- Өзен маңындағы туризм баяу дамып келеді. Қашықтығы, ауа райының күрделілігі және табиғатты сақтау қажеттілігі келушілер санын шектейді.
- Кейбір жерлерде ежелгі геоглифтер табылған. Олардың шығу тегі толық зерттелмегенімен, ежелгі өркениеттердің бар болғанын көрсетеді.
- Амазон ормандарында ягуар, тапир, жалқау жануар және көптеген маймыл түрі тіршілік етеді. Бұл жер биоалуандық жағынан әлемде алдыңғы қатарда.
- Көптеген жерлерде қатынас қайықпен немесе каноэмен жүзеге асады. Бұтақты, тар сулы алқаптарда дәл осындай көлік түрі тиімді.
- Өзен бойындағы көптеген қалаларда автожол мүлде жоқ. Барлық тасымал тек су жолы арқылы орындалады.
- Амазонка суы өзге өзендермен салыстырғанда жылы. Экваторлық аймақта орналасқандықтан, су температурасы жыл бойы 25–30 °C шамасында болады.
- Бұл өзен әлі де зерттелмеген сырларға толы. Ғасырлар бойы зерттелсе де, оның табиғи, тарихи және биологиялық әлеуеті толық ашылған жоқ.
Амазонка – табиғаттың ғажайып туындысы. Ол миллиондаған тіршілік иесіне үй, жаһандық климатқа әсер етуші күш және зерттеуге тұрарлық орасан экожүйе. Бұл өзен адамзатқа табиғатпен үйлесімді өмір сүру қажеттігін еске салады. Амазонканы сақтау – бүкіл әлемнің ортақ міндеті.
