Денсаулыққа пайдалы әдеттерді қалыптастыру жолдары

Адамның физикалық және психологиялық саулығы күнделікті әрекеттерден құралады. Әрбір тұрақты қадам ағзаға оң әсер етіп, өмір сапасын жақсарта алады. Әдеттер бір күнде пайда болмайды, олар біртіндеп қалыптасып, адамның күн тәртібіне сіңісіп кетеді. Сол себепті жақсы өмір салты күшпен емес, жүйелі дағдылар арқылы орнығады. Егер күн сайын пайдалы әрекеттерді саналы түрде қайталай алсақ, денсаулықты жақсартуға да, күйзеліске қарсы тұруға да мүмкіндік туады. Бұл мақалада пайдалы әдеттерді қалай қалыптастыруға болатыны туралы нақты ұсыныстар мен мысалдар берілген.

Әдет қалыптастырудың негізгі қағидалары

Жаңа әдетті бекіту үшін оның құрылымын түсіну маңызды. Көп жағдайда кез келген әдет үш кезеңнен тұрады: түрткі, әрекет және марапат. Осы үш буынның әрқайсысына ықпал ету арқылы нәтиже тұрақты бола алады.

1. Шағын қадамдармен бастаған тиімді. Бастапқыда өмір салтын түбегейлі өзгертуге тырысу көп жағдайда сәтсіз аяқталады. Мысалы, таңертең 10 минут жаттығу жасау немесе ұйқыдан кейін бір стақан су ішу сияқты қарапайым әрекеттерді бастап, кейін оны кеңейтуге болады. Бұл тәсіл адамға сенімділік береді және мотивацияны күшейтеді.
2. Әдет контекспен тығыз байланысты. Белгілі бір уақытқа немесе орынға байланған әрекет жылдам қалыптасады. Мысалы, душтан кейін тіс тазалау немесе кешкі астан кейін серуендеу секілді бірізділік адам миына жеңіл қабылданады. Қоршаған орта бұл үдерісті қолдауы тиіс.
3. Ілгерілеуді көрнекі түрде бақылау маңызды. Күнделік, белгілер немесе қарапайым кесте арқылы күн сайынғы жетістікті белгілеу әдетті нығайта түседі. Көзге көрінетін нәтиже ынтаны арттырады және жауапкершілікті қалыптастырады.
4. Жағымсыз ынталандыру ұзаққа бармайды. Қорқыту, кінә сезімі мен ұялу секілді тәсілдер уақытша нәтиже беруі мүмкін, бірақ ұзақ мерзімде кері әсер етеді. Оның орнына жағымды марапат жүйесін енгізу пайдалы. Мысалы, жоспарланған әрекет орындалса, өзіңізге ұнайтын істі жасауға рұқсат беру.
5. Қоршаған ортаның қолдауы аса маңызды. Айналадағы адамдар сіздің мақсатыңызды қолдаса, нәтижеге жету оңайырақ болады. Ортақ мақсатпен жүрген жандармен араласу, отбасыңызбен бөлісу немесе бірге жаттығу жасау нәтижені жылдамдатады.

Осы қағидаларды ұстана отырып, әдетті ерікке сүйенбей-ақ, күнделікті өмірдің табиғи бөлігіне айналдыруға болады.

Денсаулыққа пайдалы әдеттер мысалдары

Әдеттердің бәрін бірден енгізу қиын. Сондықтан бастаманы 2–3 бағыттан бастап, біртіндеп кеңейткен жөн. Төменде көпшілікке пайдалы және әмбебап әдеттердің үлгісі берілген.

• таңертең оянған соң әлеуметтік желілерді ашпай, бірден төсектен тұру;
• ұйықтар алдында бөлмені міндетті түрде желдету;
• күн бойы жеткілікті мөлшерде су ішу;
• таңғы ұйқыдан кейін жеңіл жаттығу жасау немесе созылу;
• қант пен өңделген тағамдарды шектеу;
• тыныш, қараңғы бөлмеде 7–8 сағат ұйықтау;
• күн сайын таза ауада серуендеу;
• күйзелісті жеңілдететін тыныс алу жаттығуларын орындау;
• тамақ ішкенде экраннан алаңдамай, санаға шоғырлану;
• ұйықтар алдында өткен күн үшін ризашылық білдіру.

Бұл әдеттердің әрқайсысын жеке немесе біріктіріп енгізуге болады. Ең бастысы – асықпай, өмір салтыңызға икемдеп алған жөн.

Жаңа әдетті қалай бекітуге болады

Жаңа әдет уақытша нәтиже бергенімен, оны ұзақ сақтап қалу үшін қолдау жүйесін қалыптастыру керек. Әсіресе, бастапқы кезеңде тұрақтылық пен еске салғыштар маңызды рөл атқарады.

1. Әрекетті бұрынғы әдетпен байланыстырыңыз. Мысалы, тіс жуғаннан кейін бір стақан су ішу. Бұл жаңа дағдыны автоматты түрде орнықтырады.
2. Қателесуге рұқсат беріңіз. Бір күн ұмытып кету – бүкіл үдерісті жоққа шығармайды. Икемділік адамның ішкі қысымнан арылуына көмектеседі.
3. Еске салғыштар мен көзге түсетін белгілер қолданыңыз. Телефондағы ескерту, айнаға жапсырылған қағаз немесе жазылған кесте назарды фокустап тұрады.
4. Үдерісті қызықты етіңіз. Әдетке айналған әрекет жалықтырса, оның форматын өзгертіңіз. Үйде жаттығу жасаудың орнына табиғатта серуендеуге шығуға болады.
5. Жетістікті атап өтіп, өзіңізді мадақтаңыз. Бұл өзін-өзі бағалауды арттырып, мотивацияны сақтауға көмектеседі.

Бекіту – бастапқы қадамнан кейінгі шешуші кезең. Уақыт өте бұл әрекет ерік-жігерсіз-ақ орындалатын табиғи әдетке айналады.

Денсаулыққа пайдалы әдет қалыптастыру – ерікке емес, дұрыс ұйымдастырылған жүйеге байланысты. Өмір салтыңызға сай келетін қарапайым әрі нақты әрекеттерден бастау маңызды. Күнделікті тұрақтылық, шынайы мотивация, орта қолдауы және прогресті байқау – ұзақмерзімді табыстың негізі. Әдеттер бір кезде күшпен орындалса да, уақыт өте келе сіздің серігіңізге айналады. Ал денсаулық – күн сайын шынайы күтімді қажет ететін ең басты байлық.