Марс әрқашан өзінің жұмбақтылығы мен сұлулығымен адамзатты қызықтырып келген. Бұл қызғылт түсті әлем ертеден ғалымдардың, жазушылардың және суретшілердің қиялын оятқан. Ғарыштық миссиялар мен заманауи телескоптардың арқасында ол туралы бұрынғыдан әлдеқайда көп мәлімет белгілі болды. Зерттеулер жалғасуда, ал жыл сайын ғалымдар оның өткені, климаты және өмір сүру мүмкіндігі туралы жаңа деректер табуда. Көптеген ашылулар бұрынғы түсініктерді қайта қарауға мәжбүрлейді. Осы ғажайып аспан денесі туралы ең қызықты деректермен танысайық.
- Марс Күннен төртінші планета болып саналады. Ол Жер мен астероидтар белдеуі арасында орналасқан. Күнге дейінгі қашықтығы шамамен 228 миллион километр, сондықтан ол біздің ғаламшарға қарағанда суығырақ.
- Марстың атмосферасы өте сұйық. Ол негізінен көмірқышқыл газынан, азот пен аргон қоспасынан тұрады. Атмосфера тығыздығы Жерден шамамен 100 есе аз, бұл тыныс алуға жарамсыз етеді.
- Планетаның түсі топырақтағы тотығу процесінен өткен темірге байланысты. Осы минералды қамтитын шаң беткі қабатты толықтай жауып жатыр. Сол себепті Марс Қызыл планета аталған.
- Марста Күн жүйесіндегі ең биік таулар орналасқан. Олимп – биіктігі шамамен 22 километр болатын алып жанартау, бұл Эвересттен үш есе жоғары. Оның диаметрі 600 километрден асады, ал соңғы атқылауы миллиондаған жыл бұрын болуы мүмкін.
- Маринер аңғарлары – планетадағы ең үлкен каньондар жүйесі. Оның ұзындығы 4 мың километрден асады, ал тереңдігі 7 километрге дейін жетеді. Бұл көрсеткіштер Гранд-Каньоннан бірнеше есе үлкен.
- Марста кейде бүкіл планетаны қамтитын шаңды дауылдар соғады. Олар бірнеше апта, тіпті айлар бойы созылып, ұсақ бөлшектерді биікке көтереді. Мұндай құбылыстар климатқа елеулі әсер етеді.
- Марстағы тәуліктің ұзақтығы Жердегідей дерлік. Бір марстық күн 24 сағат 37 минутқа созылады. Бұл болашақ қоныстанушыларға Жердің өмір ритміне бейімделуді жеңілдетеді.
- Марстағы жыл Жерден екі есе ұзақ. Ол 687 жер тәулігіне тең. Осы себепті жыл мезгілдері екі есе созылады.
- Марстың полюстерінде мұзды қалпақтар бар. Олар мұздаған су мен көмірқышқыл газының қоспасынан тұрады. Қыста көлемі ұлғайып, жазда буланып азаяды.
- Планета беті кратерлермен көмкерілген. Олардың көпшілігі миллиондаған жыл бұрын астероидтар мен кометалардың соғылуынан пайда болған. Кейбірінің диаметрі жүз километрден асады.
- Марстағы температура қатты ауытқиды. Экваторда күндіз +20 градусқа жетсе, түнде -70 градусқа дейін төмендейді. Полюстерде қыста температура -120 градустан да төмен болуы мүмкін.
- Марстағы гравитация Жердегіден шамамен 38 пайызға аз. Демек, заттар мен адамдардың салмағы үш есеге жуық жеңілдейді. Бұл құрылыс жұмыстарын жеңілдеткенімен, денсаулыққа әсер етуі ықтимал.
- Марста су мұз және бу күйінде кездеседі. Сұйық түрі өте сирек, себебі қысым тым төмен. Дегенмен жер асты көлдерінің болуы мүмкін деген болжам бар.
- Марстың екі серігі бар – Фобос пен Деймос. Олар кішкентай және пішіні дұрыс емес. Ғалымдар олардың астероидтардан пайда болғанын болжайды.
- Фобос біртіндеп планетаға жақындап келеді. Бірнеше ондаған миллион жылдан кейін ол Марсқа құлайды немесе бөлшектеніп сақинаға айналады.
- Марсты көптеген ғарыш аппараттары зерттеуде. Олардың қатарында орбиталық станциялар, қону аппараттары және марскөліктер бар. Әрқайсысы Жерге мол мәлімет жеткізді.
- Марсқа алғаш сәтті қонған аппарат – 1976 жылғы «Викинг-1». Ол мыңдаған сурет түсіріп, топырақ талдауын жүргізді. Бұл планетаны зерттеудегі маңызды кезең болды.
- Марста ежелгі өзендер мен көлдердің іздері табылған. Бұл миллиардтаған жыл бұрын климат жылырақ және ылғал болғанын көрсетеді. Мүмкін, сол кезде өмір болған шығар.
- Атмосферасы ғарыштық радиацияны көбірек өткізеді. Күшті магнит өрісінің жоқтығы бетті Күн желіне осал етеді. Бұл адамзаттың ұзақ уақыт болуына қиындық тудырады.
- Марс – пилотсыз тікұшақтар ұшырылған жалғыз планета. Ingenuity аппараты ондаған сәтті ұшулар жасап, жаңа зерттеу мүмкіндіктерін ашты.
- Марс шаңында тірі ағзаларға улы болуы мүмкін перхлораттар бар. Олардың болуы алдын ала тазартусыз егіншілікті қиындатады.
- Планетаның кейбір аймақтары маусым сайын түсін өзгертеді. Бұл шаң қозғалысына немесе топырақтағы химиялық процестерге байланысты болуы мүмкін.
- Марсты терраформациялау жобалары бар. Ғалымдар атмосфералық қысым мен температураны арттыру арқылы оны тіршілікке қолайлы етуге болатынын айтады.
- Марсты зерттеу Күн жүйесінің тарихын түсінуге маңызды. Оны зерттеу арқылы ғалымдар планеталардың қалай қалыптасқанын және неге Жер өмірге қолайлы болып қалғанын анықтай алады.
Бұл деректер Марстың бірегейлігін және оны зерттеудің күрделілігін көрсетеді. Қызыл планета зерттеушілерді әлі де өзіне тартады. Болашақта ол Жерден тыс алғашқы адам қонысы болуы мүмкін.
