Аспанды тіліп өтетін найзағай – табиғаттың ең әсерлі және қорқынышты құбылыстарының бірі. Ол ежелден бері адамдарды таңғалдырған әрі үрейлендірген. Қазіргі заманғы ғылым мен технологияның дамуына қарамастан, найзағай туралы көптеген тұстар әлі де толық зерттелмеген. Бұл құбылыс жер шарының климаттық жүйесіне де, адамның күнделікті өміріне де әсер етеді. Табиғи электр разрядына қатысты деректер мен мәліметтерді білу қауіпсіздік пен қызығушылық тұрғысынан да маңызды. Төменде найзағай жайлы ерекше әрі пайдалы 30 факт ұсынылады.
- Найзағай температурасы Цельсий шкаласы бойынша 30 000 градусқа дейін жетеді. Бұл Күннің беткі қабатынан бес есе ыстық. Мұндай температура ауаны лезде кеңейтіп, қатты гүріл туғызады.
- Найзағайдың өзі миллисекундтың мыңнан бір бөлігінде пайда болады. Алайда адам көзі оны ұзақ уақыт жарқ еткендей қабылдайды. Бұл – көз торының жарықты сақтау қабілетінің нәтижесі.
- Найзағайдың көпшілігі бұлт ішінде болады. Тек шамамен 20 пайызы ғана жерге жетеді. Сондықтан кейде найзағайды көрмей тұрып та күн күркіреуін естиміз.
- Ең қауіпті түрі – оң зарядты найзағай. Ол өте қуатты және бұлттан ондаған шақырым қашықтықтағы жерге түсуі мүмкін. Мұндай найзағайлар күтпеген жерден пайда болады.
- Орташа найзағайдың ұзындығы 5 шақырымды құрайды. Алайда кейде ұзындығы 300 шақырымнан асатын ерекше разрядтар байқалады. Олар «мега-найзағай» деп аталады.
- Бір орынға найзағай бірнеше рет түсуі мүмкін. Мысалы, Нью-Йорктегі Эмпайр-стейт-билдинг жылына 25 рет найзағай қабылдайды. Мұндай биік ғимараттар найзағай тартқыш рөлін атқарады.
- Тропикалық аймақтарда найзағай жиі кездеседі. Венесуэлада орналасқан Маракайбо көлі маңында жылына 300 түн найзағайлы болады. Бұл аймақ «Найзағай өзені» деген атқа ие болған.
- Күн күркіреуі найзағай ауаны күрт қыздырғанда пайда болады. Ауаның кенет кеңеюі соққы толқынын тудырып, дыбыс ретінде таралады. Сондықтан күн күркірегенде найзағай міндетті түрде бар.
- Адам найзағай соққысынан аман қалуы мүмкін. Жыл сайын осындай жүздеген жағдай тіркеледі. Аман қалғандар уақытша есту, көру немесе есте сақтау қабілетінің бұзылуын бастан кешіреді.
- Найзағай бірнеше тармаққа бөлініп, тарамдалған түрінде көрінуі мүмкін. Бұл табиғи «ағаш бұтағы» тәрізді көрініс жасайды. Мұндай найзағай көз тартарлық әрі қауіпті болады.
- Найзағай кезінде ағаштың астында тұру өте қауіпті. Ағаш найзағайды тартатын өткізгіш рөлін атқара алады. Әсіресе жалғыз тұрған биік ағаштар аса қауіпті саналады.
- Ұшаққа найзағай жиі түседі, бірақ ол қауіп тудырмайды. Заманауи ұшақтарда найзағайдан қорғайтын арнайы жүйелер бар. Көп жағдайда жолаушылар тіпті соққыны байқамайды.
- Найзағай алдында адамның шашы тік тұруы мүмкін. Бұл – ауадағы электр өрісінің жоғарылағанын білдіретін белгі. Мұндай жағдайда дереу қауіпсіз жерге бару керек.
- Найзағай орман өртіне себеп болуы мүмкін. Әсіресе құрғақ кезеңдерде бұл жиі кездеседі. Найзағайдан шыққан өртті болжау немесе алдын алу өте қиын.
- Кейбір халықтарда найзағай құдайдың қаһары ретінде қабылданған. Мысалы, славян мифологиясында Перун – найзағай құдайы болған. Ежелгі мәдениеттерде найзағай қасиетті күшке баланған.
- Найзағаймен бірге «эльф» және «спрайт» деп аталатын сирек құбылыстар байқалады. Бұл жоғарғы атмосферадағы жарық шоғырлары. Олар тек XX ғасырдың соңында зерттеле бастады.
- Шар тәрізді найзағай – әлі күнге дейін толық түсініксіз құбылыс. Бұл – ауада қалқып жүретін отты шарлар. Куәгерлер оларды көзбен көргенін растайды.
- Ірі жануарлар, әсіресе сиыр мен жылқы найзағай кезінде осал болады. Олардың аяқтары алшақ орналасқандықтан ток денеден толық өте алады. Бұл жүрек қызметінің тоқтауына әкелуі мүмкін.
- Қайықтағы балықшылар найзағай кезінде жоғары қауіпке ұшырайды. Су электр тогын жақсы өткізетіндіктен найзағай көл немесе теңіз бетімен таралады. Мұндайда жағалауға дереу оралу қажет.
- Найзағай радиосигналдарға кедергі келтіруі мүмкін. Ол радио мен GPS құрылғыларына уақытша әсер етеді. Мұндай әсер ұшақтар мен кемелерде жиі байқалады.
- Индонезияда бір түнде 17 000 найзағай соққысы тіркелген. Бұл – тарихтағы ең көп найзағай болған түндердің бірі. Ол күшті тропикалық циклон кезінде болған.
- Кейде найзағайдан кейін ерекше иіс сезіледі. Бұл – озонның ауада түзілуінің нәтижесі. Сондықтан жаңбырдан кейінгі ауа жағымды болып көрінеді.
- Аспанда бұлт болмаған күнде де найзағай болуы мүмкін. Мұндай құбылыс «ашық аспандағы найзағай» деп аталады. Ол әдетте күшті оң зарядты бұлттардан пайда болады.
- Фотографтар найзағайды түсіру үшін ұзақ экспозиция қолданады. Бұл найзағай құрылымын толық бейнелеуге мүмкіндік береді. Мұндай суреттер өте әсерлі шығады.
- Бір найзағай разряды бірнеше ай бойы лампаны жандыруға жетерлік қуат береді. Алайда ол энергия бір сәтте бөлініп шығады. Бұл қуатты тиімді қолдану тәсілі әлі табылған жоқ.
- Кейде найзағай көлденең бағытта жүздеген шақырымға таралады. Бұл тік емес, көлденең найзағай деп аталады. Ол әсіресе ұшақтар үшін қауіпті болуы мүмкін.
- Таулы аймақтарда найзағай қаупі жоғары. Бұлттарға жақын болу найзағай соғу ықтималдығын арттырады. Сол себепті туристер тауда ауа райына мұқият болу керек.
- Қосарланған немесе үш есе найзағай жиі кездеседі. Олар бір орынға бірнеше рет соғатын секілді көрінеді. Бұл иондардың қайта бірігуі нәтижесінде болады.
- Ертеде найзағайды сиқыр немесе тылсым күш деп санаған. Көптеген халықтар оны құдайлардың қаһары немесе жаман белгі деп түсінген. Ғылыми түсініктемелер тек XVIII ғасырда ғана пайда болды.
- Ғалымдар жасанды найзағай жасау жобаларын зерттеуде. Бұл тәжірибелер найзағайдан қорғайтын құрылғыларды сынау үшін қажет. Олар сондай-ақ ғарыштық техниканы сынақтан өткізуге көмектеседі.
Найзағай – табиғаттың керемет әрі қауіпті көрінісі. Осы деректер арқылы біз бұл құбылысты тереңірек түсіне аламыз. Табиғи күшке құрметпен қарау және оның ерекшеліктерін білу арқылы өзімізді қауіптен сақтай аламыз.
