Шөлдер әрқашан адамда әрі таңданыс, әрі үрей тудырған. Олар шексіз, қатал әрі қолжетпес болып көрінеді, алайда дәл осындай ортада бірегей табиғи құбылыстар қалыптасады. Әлемдегі ең әйгілі әрі алып шөл – Африкадағы бірнеше мемлекеттің аумағына созылып жатқан Сахара. Оның табиғаты, климаты және тарихы тәжірибелі зерттеушілерді де таңғалдырады. Көзге тіршіліксіз болып көрінгенімен, Сахара көптеген құпия мен ерекшелікті бойына сақтаған. Бұл табиғи аймақтың ұлылығын жақсырақ түсіну үшін ең қызықты деректерге тоқталған жөн.
- Сахара – Жер шарындағы ең үлкен ыстық шөл. Оның аумағы тоғыз миллион шаршы километрден асады, бұл тұтас бір құрлықтың көлеміне тең.
- Пескілі алқаптар шөлдің тек бір бөлігін ғана қамтиды. Негізінен ол тасты үстірттерден, қиыршықты жазықтардан және таулы аймақтардан тұрады.
- Сахарада биіктігі 3000 метрден асатын таулар бар. Ең биік нүктесі – Чадтағы Эми-Куси тауы.
- Шөлде оазистер де кездеседі. Олар жерасты су қабаттарының арқасында қалыптасып, адамдар мен өсімдіктердің тіршілігін қамтамасыз етеді.
- Климат өте күрт температуралық ауытқуларымен ерекшеленеді. Күндізгі ыстық 50 градустан асса, түнде температура нөлге дейін төмендейді.
- Жауын-шашын өте сирек түседі. Кейбір аймақтарда бірнеше жыл қатарынан жаңбыр жаумай қояды.
- Сахарада кейде қар да жауады. Әсіресе биік таулы бөліктерде температура нөлден әлдеқайда төмен түсуі мүмкін.
- Шөлде ерекше өсімдіктер өседі. Мысалы, акация мен құрма пальмасы ұзаққа созылған қуаңшылыққа бейімделе алады.
- Жануарлар дүниесі де алуан түрлі. Мұнда жыландар, кесірткелер, түйелер, шибөрілер және сирек құстар мекендейді.
- Түйе Сахараның басты символына айналған. Ол судың жетіспеушілігіне төтеп беріп, көшпелі халық үшін негізгі көлік құралы саналады.
- Құмды дауылдар бірнеше сағаттан бірнеше күнге дейін созылуы мүмкін. Жел жүздеген километрге құм тасымалдайды.
- Кейде мұндай дауылдардың ізі Еуропаға дейін жетеді. Сахараның шаңы басқа құрлықтардың атмосферасына да тарайды.
- Археологтар шөлден көне өркениеттердің іздерін табады. Жартастардағы суреттер мен қоныстардың қалдықтары бұрынғы ылғалды климатты дәлелдейді.
- Тарихқа дейінгі кезеңдерде Сахара жасыл саванна болған. Онда бегемоттар, жирафтар мен қолтырауындар мекендеген.
- Ғалымдардың пайымдауынша, климаттық циклдер шөлді кезекпен далалы аймаққа да, тіршіліксіз кеңістікке де айналдырып отырған. Бұл құбылыс әр бірнеше мың жыл сайын қайталанған.
- Сахара аумағында ежелгі қалалар орналасқан. Солардың ең танымалы – Мали жеріндегі Тимбукту, ол сауда мен ғылымның орталығы болған.
- Шөл арқылы ежелгі керуен жолдары өткен. Мыңдаған жылдар бойы адамдар тұз, алтын және дәмдеуіштерді тасымалдаған.
- Қазіргі таңда Сахара аймақ экономикасында маңызды орын алады. Мұнда мұнай, газ, уран және басқа да пайдалы қазбалар өндіріледі.
- Кейбір мемлекеттер шөлдің күн энергиясын қолданады. Мысалы, Мароккода әлемдегі ең ірі күн электр кешендерінің бірі салынған.
- Сахарада ерекше геологиялық нысандар бар. Солардың бірі – Сахараның Көзі деп аталатын алып шеңберлі құрылым, ол ғарыштан да көрінеді.
- Сахараның Көзі шамамен 40 километр диаметрге ие. Ғалымдар оның пайда болу себептерін әлі де зерттеуде.
- Шөлде құрғап қалған өзен арналары бар. Бір кездері олар суға толы болса, қазір қаңырап қалған каньондар ретінде сақталған.
- Ніл – Сахараның шетінде ағып жатқан жалғыз ірі өзен. Оның арқасында кейбір аймақтарда тіршілік жалғасып отыр.
- Египеттегі Сива оазисі ежелден белгілі. Онда ежелгі заманда Амон құдайына арналған ғибадатхана орналасқан.
- Жергілікті тұрғындар ғасырлар бойы қатал жағдайға бейімделген. Олар үйлерін балшықтан салып, суды сақтау үшін ерекше әдістер қолданған.
- Сахара Африканың солтүстігі мен оңтүстігін бөліп тұр. Ол халықтардың көшуіне табиғи тосқауыл болған.
- Кейбір аймақтарда «ән салатын құм» құбылысын естуге болады. Құмды төбелер қозғалғанда төменгі гуілге ұқсас дыбыс шығарады.
- Саяхатшылар Сахараны әрі ұлы, әрі қорқынышты деп сипаттайды. Оның кеңістігі шексіз әрі құпияға толы көрінеді.
- Кей жерлерде тас тұзын өндіреді. Ол ғасырлар бойы бағалы сауда тауары болған.
- Сахара аумағы әлі де кеңеюде. Шөлдің таралуы көршілес жерлерге қауіп төндіреді.
- Халықаралық бастамалар бұл құбылыспен күресуге бағытталған. «Ұлы жасыл қабырға» жобасы шөлдің таралуын тоқтатуды мақсат етеді.
- Қаталдығына қарамастан, Сахара өнер иелерін шабыттандырады. Ол көптеген романдар мен фильмдерде суреттелген.
- Сахараға сапар ерекше дайындықты қажет етеді. Жолаушыда су қоры, сенімді техника және жолды білетін жетекші болуы шарт.
Бұл деректер Сахараның жай ғана тіршіліксіз аймақ емес екенін айғақтайды. Ол бай тарихты, табиғи қазыналарды және мәдени мұраны бойына сыйғызған. Оның ерекшеліктерін түсіну Жер планетасының қаншалықты ғажайып әрі алуан түрлі екенін ұғынуға көмектеседі.
