Табиғаттағы жәндіктер әлемі таңғаларлық әрі кейде қорқынышты тіршілік иелеріне толы. Солардың ішінде шершень, яғни сарышаяндар – ерекше көзге түсетін, дене бітімі ірі әрі күшті жәндіктер. Олар өздерінің ащы уымен, қатты ызыңымен және ықтимал қауіптілігімен танымал. Алайда оларды тек қауіп көзі деп қабылдау дұрыс емес – бұл жәндіктер табиғаттағы тепе-теңдікті сақтау үшін маңызды рөл атқарады. Көпшілік үшін шершеньдер үрей туғызғанымен, олар биологиялық тұрғыдан күрделі әрі өте қызықты тіршілік иелері. Бұл мақалада біз сарышаяндар туралы кеңінен таралмаған, бірақ өте қызықты 33 деректі ұсынамыз.
- Сарышаяндар – ара тұқымдасының ең ірі өкілдері. Кейбір түрлерінің ұзындығы 5,5 сантиметрге, ал қанаттарының ұзындығы 7 сантиметрден асады.
- Олардың бізі тікенсіз, сондықтан бірнеше мәрте шаға алады. Бұл оларды бір-ақ рет шағатын бал араларынан қауіпті етеді.
- Шағуы қатты ауырсыну тудырып, ісік пен аллергиялық реакцияға әкелуі мүмкін. Бұл әсіресе балалар мен аллергияға бейім адамдар үшін өте қауіпті.
- Бірнеше сарышаянның шабуылы өлімге әкелуі мүмкін. Жапонияда жыл сайын ондаған адам шершень шаққаннан көз жұмады.
- Бұл жәндіктер иіс арқылы бір-бірімен байланысады. Олар феромондар арқылы қауіп туралы белгі береді немесе азық көзін көрсетеді.
- Ұяларын ағаш жаңқасын шайнап, сілекеймен араластырып жасайды. Бұл материал тығыз қағаз тәрізді көрінеді.
- Бір колонияда 700-ге дейін шершень өмір сүре алады. Әрқайсысы белгілі бір міндетті атқарады.
- Жұмыртқа салатын аналық «патшайым» деп аталады. Тек сол ғана ұрпақ өрбіте алады, қалғандары жұмысшы қызметін атқарады.
- Қыста бүкіл колония өліп, тек жас аналық тірі қалады. Көктемде ол жаңа ұя салып, жаңа ұрпақ дүниеге әкеледі.
- Олар шыбындар мен аралар сияқты басқа жәндіктерді аулап қоректенеді. Осылайша зиянкестер санын азайтып, экожүйеге пайда келтіреді.
- Кәдімгі аралардан айырмашылығы – олар тәтті тағамдарға аса қызықпайды. Олар ақуызға бай азықты артық көреді.
- Сарышаяндардың көру қабілеті өте жақсы дамыған. Құрамдас көздері арқылы алыстағы қозғалысты да байқайды.
- Ұялары көп қабатты күрделі құрылымға ие. Ішінде дернәсілдер дамитын ұяшықтар орналасқан.
- Ең қауіпті түрі – алып азиялық шершень. Оның уы бұлшық ет тінін бұзып, анафилаксиялық шок туындатуы мүмкін.
- Еуропалық түрлері онша агрессивті емес, бірақ ұясына жақындаған адамға шабуыл жасауы мүмкін. Балапандарын қорғау кезеңінде әсіресе шабуылшыл болады.
- Олар жадыға ие. Ұя мен азық көзінің орналасуын есте сақтап, сол арқылы бағдар алады.
- Азық іздеп, бір шақырымнан астам қашықтыққа дейін ұшып бара алады. Бұл оларды өте белсенді аңшылар етеді.
- Иістер мен дірілді сезу қабілеті жоғары. Кенеттен өзгерген иіс шабуыл тудыруы мүмкін.
- Сырт келбеті қорқынышты болғанымен, өздері бірінші болып шабуыл жасамайды. Адам жақындап, қауіп төндірген жағдайда ғана қорғануға көшеді.
- Куколкалар (қуыршақтар) жабық ұяшықтарда дамиды. Жұмысшы шершеньдер оларды күтіп-баптап, температураны тұрақты ұстап тұрады.
- Дернәсілдерге азықты жұмысшы шершеньдер дайындайды. Олар басқа жәндіктерді шайнап, жұмсақ күйінде дернәсілдерге береді.
- Аталық шершеньдер жаздың соңында пайда болады. Олардың бізі болмайды, тек ұрықтандыру үшін өмір сүреді.
- Ұшқанда шығаратын гуілінің дыбысы қатты болады. Бұл олардың жауды үркітіп, басқа шершеньдерге белгі беру тәсілі.
- Жақсы дамыған жақтары арқасында қатты жәндіктерді оңай шайнай алады. Сол жақпен ұя материалы да өңделеді.
- Табиғи жаулары – құстар, аюлар және адамдар. Кейбір аңдар ұяларын бұзып, дернәсілдермен қоректенеді.
- Ылғал ортаға төзімсіз келеді. Ұяларын көбінесе ағаш қуысына, шатыр астына немесе сарай ішіне салады.
- Суықты нашар көтереді. Температура 5 градустан төмендегенде қозғалысы баяулайды.
- У құрамында ацетилхолин бар. Бұл зат күйдіріп, жүрекке кері әсер етуі мүмкін.
- Қытай мен Жапонияда кейбір шершеньдерді тағам ретінде пайдаланады. Олар қуырылып, қайнатылып немесе күрішпен бірге беріледі.
- Кейбір мәдениеттерде шершень – күш пен ашудың символы. Оның бейнесі гербтер мен логотиптерде кездеседі.
- Ғалымдар шершень уын ауырсынуды басатын дәрі жасауға зерттеп жатыр. Ондағы мелиттин заты ерекше қасиетке ие.
- Табиғатта олар – тепе-теңдік сақтаушы. Зиянкестер санын бақылауда ұстап, экожүйенің қызметін тұрақтандырады.
- Олар адамға қауіп төндіретіндей көрінсе де, қажетсіз жоюға болмайды. Олардың тіршілігі табиғи ортаға пайда келтіреді.
Сарышаяндар – қауіпті жәндіктер қатарында болғанымен, олар табиғаттың ажырамас бір бөлігі. Олардың мінез-құлқы мен тіршілік салты ерекше қызығушылық тудырады. Осы мақаладағы мәліметтер олар жайлы түсінікті кеңейтіп, қорқынышты азайтып, құрмет сезімін оятуға сеп болуы мүмкін. Жәндіктер әлемін тереңірек танып-білген сайын, табиғатқа деген көзқарасымыз да өзгереді.
