Су – Жер бетіндегі тіршіліктің негізі. Ол табиғатта кең таралған әрі барлық тірі ағзалардың өмір сүруі үшін маңызды рөл атқарады. Адамдар суды күнделікті тұтынады, бірақ оның ерекше қасиеттері туралы көпшілік біле бермейді. Бұл түссіз, иіссіз және дәмсіз зат сансыз құбылыстар мен тіршілік үдерістерінің өзегіне айналған. Ғалымдар судың табиғатын әлі толық зерттеп болған жоқ. Осы мақалада су жайлы ең қызықты әрі танымдық деректерді назарларыңызға ұсынамыз.
- Жер бетінің шамамен 71 пайызы судан тұрады. Бірақ соның тек 3 пайызы ғана тұщы су болып есептеледі.
- Мұздатылған су көлемі артады. Сондықтан мұз судан жеңіл және оның бетінде қалады.
- Адам ағзасы сусыз небары 3–5 күн ғана өмір сүре алады. Қысқа уақыттық сусыздықтың өзі әлсіздік пен бас ауруын тудырады.
- Ересек адамның денесі орта есеппен 60 пайыз судан тұрады. Ал сәбилерде бұл көрсеткіш 75 пайызға дейін жетеді.
- Су табиғатта үш күйде қатар кездесетін жалғыз зат. Бұл оны ерекше етеді.
- Судың беткі керілісі өте жоғары. Осы қасиетінің арқасында ұсақ жәндіктер оның бетінде жүре алады.
- Су дәмсіз, иіссіз және түссіз. Бірақ тіршіліктің қайнар көзі саналады.
- Бір шыныаяқ кофе дайындау үшін 140 литрге дейін су қажет болады. Оның көбі кофенің шикізатын өсіруге жұмсалады.
- Ең таза су Антарктидада кездеседі. Онда еріген мұзда еріген тұздар мен қоспалар мейлінше аз.
- Адам бүйрегі арқылы тәулігіне 190 литрге жуық су өтеді. Бұл ағзадағы сүзу үдерісінің белсенділігін көрсетеді.
- Кейбір жәндіктер тек ауадағы ылғалмен тіршілік ете алады. Мысалы, Намиб шөліндегі қоңыздар.
- Биіктік артқан сайын судың қайнау температурасы төмендейді. Сондықтан таулы аймақтарда су ертерек қайнайды.
- Суды аз тұтыну ми қызметін тежейді. Себебі ми 75 пайыз судан тұрады.
- Табиғи апаттардың шамамен 90 пайызы сумен байланысты. Оларға су тасқыны, дауыл, құрғақшылық және цунами жатады.
- Жердегі судың 97 пайызы теңіз және мұхит суларынан тұрады. Олар тұздылығы жоғары болғандықтан ішуге жарамсыз.
- Адам күн сайын тыныс алу, терлеу және зәр шығару арқылы 2,5 литрге дейін сұйықтық жоғалтады. Оны үнемі толықтырып отыру қажет.
- Бір килограмм сиыр етін өндіруге 15 000 литрге дейін су жұмсалады. Бұл су малды суару, жем дайындау және өңдеуге кетеді.
- Су барлық басқа сұйықтықтардан көп заттарды еріте алады. Сондықтан ол әмбебап еріткіш деп аталады.
- Жер бетіндегі тұщы судың басым бөлігі мұз түрінде кездеседі. Ол мұздықтар мен полярлық қабаттарда шоғырланған.
- Қар немесе мұздың кристалдары алты қырлы болады. Әрбір қар ұшқыны өзінше ерекше пішінде түзіледі.
- Өзен мұзы кейде ауыр техниканы да көтере алады. Ол үшін оның қалыңдығы 30 сантиметрден асуы тиіс.
- Кейбір шөлдерде құмның астында жерасты көлдері сақталған. Олар мыңдаған жыл бойы өзгермей жата береді.
- Ыстық су кей жағдайларда салқын судан бұрын қатып қалады. Бұл құбылыс Мпемба эффектісі деп аталады.
- Жердің мантиясында мұхиттан да көп су қорлары бар. Олар қысым мен температура әсерінен тереңде сақталады.
- Кейбір жағдайда жаңбыр жерге жетпей ауада буланып кетеді. Бұл құбылыс «құрғақ жаңбыр» деп аталады.
- Табиғи минералды суларда кальций, магний, калий сынды пайдалы заттар болады. Олар судың дәмі мен емдік қасиетін арттырады.
- Жер бетіндегі ең ылғалды елді мекен Үндістанда орналасқан. Онда жыл сайын 12 000 мм-ге дейін жауын-шашын түседі.
- Судың жылу сыйымдылығы өте жоғары. Ол температураны баяу өзгертіп, климатты тұрақтандырады.
- Сұйықтық тапшылығы жүрекке салмақ түсіреді. Бұл қан қысымының көтерілуіне себеп болады.
- Судағы сутек байланыстары оны тұрақты әрі икемді етеді. Бұл қасиет суға ұсақ тесіктер мен ұлпаларға сіңуге мүмкіндік береді.
Су – қарапайым көрінгенімен, өте ерекше зат. Ол тіршілік үшін ғана емес, ғылым мен экономика үшін де маңызды. Судың табиғатын тереңірек түсіну – оны дұрыс пайдалану мен сақтау жолында маңызды қадам. Осы байлықты ұқыпты пайдалану – болашақ ұрпаққа қалдыратын ең құнды мұра.
