Жер бетіндегі ең жұмбақ әрі толық зерттелмеген аймақтардың бірі – мұхит түбі. Ғылым мен технологияның дамуына қарамастан, адамзат әлемдік мұхиттың терең қабаттары туралы өте аз біледі. Жоғары қысым, үнемі қараңғылық және өте төмен температура бұл ортаны зерттеуді едәуір қиындатады. Алайда дәл осындай экстремалды жағдайларда өмір сүретін тіршілік иелері мен табиғи құбылыстар адамды таңғалдырмай қоймайды. Мұхит тереңдігі – өткен дәуірлердің тарихын сақтап тұрған, әлі де ашылмаған құпияларға толы әлем. Төменде терең сулар туралы ең қызықты 29 дерекпен таныса аласыз.
- Мұхит Жер бетінің 70 пайыздан астамын алып жатыр. Бұл көлемнің басым бөлігі екі километрден астам тереңдікте орналасқан, мұнда күн сәулесі мүлде жетпейді.
- Әлемдегі ең терең жер – Мариан шұңғымасы. Оның ең төменгі нүктесі теңіз деңгейінен 11 034 метр тереңдікте орналасқан.
- Бұл тереңдіктегі қысым жер бетіндегі атмосфералық қысымнан мың есе жоғары. Бұл үлкен пілдің бір саусақтың тырнағына тұруымен салыстыруға болады.
- 1000 метрден төмен тереңдікке күн сәулесі жетпейді. Мұнда толық қараңғылық орнаған, ал тіршілік иелері жарықсыз өмір сүруге бейімделген.
- Кейбір тереңде өмір сүретін балықтар өз денесінен жарық шығара алады. Бұл құбылыс биолюминесценция деп аталады және қорғану немесе жемтікті тарту үшін қажет.
- Удильщик-балық басындағы жарқыраған өсінді арқылы жемтігін тартады. Қараңғылықта бұл жарық оған шырақ іспетті қызмет етеді.
- Тереңдегі судың температурасы әдетте 2–4 градус шамасында болады. Алайда гидротермальды көздердің жанында ол 400 градусқа дейін көтерілуі мүмкін.
- Мұндай көздерден минералдарға бай ыстық су ағыны шығады. Бұл аймақтарда күн сәулесіне тәуелді емес, ерекше тіршілік қауымдастықтары қалыптасқан.
- Онда құрттар, моллюскалар мен бактериялар тіршілік етеді. Олар фотосинтездің орнына химиялық энергияны пайдаланады, бұл – тіршіліктің жаңа формаларын болжауға негіз болады.
- Мұхит түбінде суасты таулар мен жанартаулар кездеседі. Олардың кейбірі Эвересттен биік болғанымен, түгелдей судың астында орналасқан.
- Тынық мұхитының «от белдеуі» жүздеген белсенді суасты жанартауларын қамтиды. Олар аралдар тізбегін және суасты жоталарын түзеді.
- Континенттік қайраң – жағалауға жақын орналасқан мұхит түбі. Мұнда жарық пен оттегі жеткілікті болғандықтан, тіршілік көп шоғырланған.
- Терең теңіз аймақтары мұхиттың 75 пайыздан астамын құрайды. Бұл кеңістіктердің басым бөлігі әлі толық зерттелмеген.
- Кейбір тереңде мекендейтін тіршілік иелері металл құрылымдардың өзінде төтеп бере алмайтын қысымға шыдай алады. Олардың денесі ішкі және сыртқы қысымды теңестіре алатындай бейімделген.
- Тереңде тіршілік ететін жандардың кейбірі ерекше әрі қорқынышты көрінеді. Бұл – жарықтың жоқтығы мен тұрақты стресс жағдайларына бейімделудің нәтижесі.
- Ең қорқынышты түрлердің бірі – гоблин-акула. Оның ұзын жақ сүйегі мен мөлдір терісі нағыз қорқынышты фильм кейіпкерін еске түсіреді.
- Терең суда жүздеген жыл өмір сүретін тіршілік иелері кездеседі. Мысалы, Escarpia laminata атты құрт 250 жылдан артық өмір сүре алады.
- Мұхит түбі қалың тұнба мен шөгінділермен жабылған. Мұнда шаң, планктон қалдықтары мен ежелгі тіршіліктің іздері бар.
- Осы шөгінділерді зерттеу арқылы ғалымдар миллиондаған жыл бұрынғы климаттың өзгерісін анықтайды. Бұл үшін арнайы бұрғыланған керндер талданады.
- Мұхиттың кейбір аймақтары әлі картаға толық түсірілмеген. Тереңдік сканерлері жаңа рельеф пішіндерін әлі де ашып жатыр.
- Тереңдікте тыныштық үстемдік етеді. Су тығыз болғандықтан, дыбыс бәсең естіледі, ал қозғалыс тек діріл арқылы сезіледі.
- Мұхит ағыстары су құрамына, температураға және тіршілікке әсер етеді. Олар терең қабаттар мен беткі қабат арасында оттегі мен қоректік заттарды тасымалдайды.
- Кейбір зерттеу аппараттары 11 шақырым тереңдікте жұмыс істей алады. Мысалы, 1960 жылы «Триест» батискафы алғаш рет Мариан шұңғымасына жетті.
- Қазіргі заманғы суасты роботтары нақты уақыт режимінде бейнежазба жібере алады. Бұл зерттеушілерге терең судағы тіршілікті қауіпсіз бақылауға мүмкіндік береді.
- Мұхит түбінде жүздеген суға батқан кемелер бар. Олардың қатарында ежелгі кемелер де, заманауи сүңгуір қайықтар да кездеседі.
- Терең суларда пластик қалдықтар жиі кездеседі. Тіпті 10 шақырымнан астам тереңдікте адам әрекетінің іздері байқалған.
- Ғалымдар тереңдікте біз әлі білмейтін тіршілік формалары болуы мүмкін деп болжайды.
- Мұхит түбіндегі атмосфера адамға мүлде беймәлім. Мұнда бағдар жоқ, ал уақыт сезімі қараңғылық пен қысым салдарынан бұзылады.
- Мұхит тереңдігі – Жер бетіндегі соңғы үлкен жұмбақтардың бірі. Адамзат Айдың беті туралы мұхит түбімен салыстырғанда әлдеқайда көбірек біледі.
Теңіз түбі – әлі де ашылмаған, шексіз мүмкіндіктер мен құпияларға толы әлем. Бұл кеңістік тек табиғаттың керемет күші ғана емес, ғылым үшін де баға жетпес ресурс. Уақыт өте келе жаңа технологиялар арқылы бұл құпиялар ашылады деген үміт бар. Мүмкін, дәл сол тереңдікте өмірдің бастауы туралы сұрақтарға жауап табылар.
