Моллюскалар – Жер бетіндегі ең ежелгі және кең таралған тіршілік иелерінің бірі. Олар мұхиттарда, тұщы суларда және тіпті құрлықта да кездеседі. Бұл жәндіктердің кейбірі қарапайым көрінгенімен, олардың құрылымы мен өмір сүру ерекшеліктері таңғаларлық. Түрлік құрамы жағынан моллюскалар жануарлар дүниесіндегі ең алдыңғы қатарлардың бірін иеленеді. Көптеген адамдар оларды тек тағам немесе раковина ретінде ғана елестетеді, алайда олар экожүйеде маңызды рөл атқарады. Төмендегі деректер моллюскалар жайлы көзқарасыңызды өзгертуі мүмкін.
- Моллюскалар – Жердегі жануарлардың саны бойынша екінші орында. Түрлік көптүрлілік жағынан олардан тек жәндіктер ғана асып түседі. Ғалымдар қазіргі таңда 85 мыңнан астам түрін сипаттаған, бірақ нақты саны бұдан әлдеқайда көп болуы мүмкін.
- Бұл топқа ұлулар, мидиялар, сегізаяқтар мен кальмарлар кіреді. Осындай үлкен әртүрлілік оларды жануарлар әлеміндегі ең таңғажайып жәндіктердің біріне айналдырады. Әрқайсысының дене құрылысы мен тіршілік салты өзгеше.
- Көп моллюскалардың раковинасы бар. Ол қорғаныс қызметін атқарады және дене құрылымын бекітеді. Алайда кейбір түрлер уақыт өте келе бұл қабықтан айырылған.
- Сегізаяқ пен кальмар – басаяқты моллюскаларға жатады. Олар ақылдылығы мен тапсырмаларды шеше алу қабілетімен ерекшеленеді. Сонымен қатар, түсін өзгертіп, сыртқы ортаға бейімделе алады.
- Моллюскалардың омыртқасы жоқ. Соған қарамастан, олардың денесі өте иілімді және кейде берік келеді. Мысалы, кальмарлар қуатты бұлшықет пен өткір тұмсыққа ие.
- Теңіздегі кейбір моллюскалар тасқа жабысып тіршілік етеді. Олар өте мықты жіптәрізді зат бөледі, ол желім сияқты жабыстырып ұстайды. Мұндай табиғи желімдер ғылым мен технологияда шабыт көзіне айналған.
- Кейбір моллюскалардың көзі пішінді және түсті ажырата алады. Наутилус сияқты түрлердің көзі қарапайым болса, каракатицада өте күрделі. Сегізаяқтардың көру қабілеті омыртқасыздардың ішіндегі ең жоғары деңгейде.
- Көптеген ұлулардың тілінде майда тістері болады. Бұл құрылым радулла деп аталады. Олар осы тістердің көмегімен беттің үстінен тағамды қырып алады.
- Кейбір теңіз моллюскалары қышқыл немесе у бөледі. Бұл оларды жыртқыштардан қорғайды немесе өздері шабуыл жасауға көмектеседі. Мысалы, конус ұлулары адам өміріне қауіпті у бөле алады.
- Басаяқты моллюскалар жауынгерден қорғану үшін сия шашады. Бұл қара бұлт оларды жасырып, қашуға мүмкіндік береді. Мұндай қорғаныс әдісі өте тиімді саналады.
- Кейбір түрлер «реактивті қозғалыс» арқылы қозғалады. Сегізаяқтар мен кальмарлар денесінен су шашып, алға қарай қозғалады. Бұл оларға үлкен жылдамдықпен жүруге мүмкіндік береді.
- Каракатицаның ішінде әктен тұратын ішкі қаңқа бар. Ол дененің суда қалқып тұруына көмектеседі. Бұл құрылым үй құстарына арналған минералды қоспа ретінде де қолданылады.
- Кейбір моллюскалар жарқырай алады. Олар биолюминесценция арқылы жарық шығарады. Мұндай жарқырау жыртқыштарды қорқытып, азықты тартуға мүмкіндік береді.
- Пресноводты кейбір моллюскалар суды сүзеді. Бір моллюска күніне бірнеше литр суды тазарта алады. Бұл оларды су экожүйесінің тазартушысы етеді.
- Ең үлкен моллюскалар – алып кальмарлар. Олардың ұзындығы 10 метрден де асады. Олар терең суда тіршілік етеді және әлі толық зерттелмеген.
- Теңіз шаяндары – гребешоктар – жүзе алады. Олар қабықтарын жап-жұмылып, су ағынымен қозғалады. Бұл қозғалыс әдісі қауіптен құтылуға көмектеседі.
- Көптеген ұлулардың денесі шиыршық тәрізді. Бұл пішін раковина ішінде орын үнемдеуге көмектеседі. Кейбір түрлер оңға, ал басқалары солға қарай бұралады.
- Сегізаяқтардың үш жүрегі бар. Екі жүрек қанды желбезекке, ал үшіншісі бүкіл денеге айдайды. Қозғалған кезде біреуі уақытша тоқтайды.
- Көптеген моллюскалар гермафродит болып табылады. Кейбіреулерінде жыныс ауысады, ал басқаларында бір организмде екі жыныс та болады. Бұл олардың көбею мүмкіндігін арттырады.
- Кейбір моллюскалар колония құрып тіршілік етеді. Олар ортақ әктасты құрылым түзіп, қауымдастықта өмір сүреді. Мұндай тәсіл оларға қоршаған ортада бейімделуге көмектеседі.
- Моллюскалардың сүйек жүйесі жоқ. Олардың денесін бұлшықет пен ішкі қысым ұстап тұрады. Бұл оларды иілгіш әрі қозғалысқа икемді етеді.
- Кейбір мәдениеттерде моллюска раковиналары ақша ретінде қолданылған. Африка мен Полинезияда мұндай раковиналар жоғары бағаланған. Олар әсемдігі мен сиректігімен ерекшеленген.
- Сегізаяқтарда сезім мүшелері жоғары дамыған. Олар заттың пішінін, температурасын және құрылымын сезіне алады. Жүйке жүйесі дененің әр бөлігінде орналасқан.
- Кейбір моллюскалар ұзақ өмір сүреді. Мидиялар 100 жылға дейін өмір сүре алады. Суық суларда тіршілік ұзақтығы арта түседі.
- Көптеген түрлерде тепе-теңдікті сезу қабілеті бар. Бұл қозғалысты үйлестіруге көмектеседі. Әсіресе суда жүзетін түрлер үшін бұл аса маңызды.
- Каракатица мен сегізаяқтың терісінде хроматофор жасушалары болады. Олар түстер мен өрнектерді жылдам өзгерте алады. Бұл қорғаныс пен қарым-қатынас құралы ретінде қызмет етеді.
- Кейбір моллюскалар маржан рифтерінің түзілуіне қатысады. Олардың әктас қабығы су түбіне шөгіп, басқа тіршілік иелеріне мекен болады. Бұл теңіз экожүйесінде маңызды құрылымға айналады.
Бұл деректер моллюскалардың тек қарапайым тіршілік иелері емес, экожүйе үшін ерекше мәнге ие екендігін көрсетеді. Олар — Жердегі тіршіліктің байлығы мен икемділігінің жарқын дәлелі. Моллюскаларды зерттеу табиғатты тереңірек түсінуге жол ашады. Олар арқылы біз тіршіліктің алуан түрлі формалары мен эволюциясының сырларын аша аламыз. Осындай жаратылыстарға қызығушылық — экологияны құрметтеудің алғашқы қадамы.
