Мазмұны
Табиғат әлемі өзінің байлығымен, ерекше үйлесімімен адамзатты әрдайым таңғалдырды. Мыңдаған жылдар бойы жануарлар дүниесі экожүйедегі тепе-теңдікті сақтауда маңызды рөл атқарып келеді. Соңғы уақыттарда көптеген адам тіршілік иелерінің азайып, кейбір түрлердің жер бетінен мүлдем жоғалып бара жатқанын байқауда. Бұл құбылыс экожүйеге ғана емес, тұтастай адамзатқа әсер етеді – биоалуантүрлілік жоғалса, климат өзгереді, қоректік тізбектер бұзылады, табиғи ресурстар азаяды. Жануарлар түрлерінің жойылу себептерін, кінәлі тараптарды анықтау – бүгінгі күннің ең өзекті мәселелерінің бірі.
Түрлердің жойылу себептері
Жануарлардың жойылуы – әрдайым бірнеше фактордың ықпалымен жүретін күрделі үдеріс. Қауіпті жағдай тудыратын негізгі себептерді түсіну табиғатты сақтауда маңызды рөл атқарады.
- табиғи мекен ортасының жойылуы мен қысқаруы;
- өнеркәсіптік және тұрмыстық қалдықтардың қоршаған ортаға таралуы;
- заңсыз аң аулау мен шамадан тыс қырғыншылық;
- сырттан келген (инвазиялық) түрлердің жергілікті фаунаға қысым жасауы;
- климаттың өзгеруі және жаһандық жылыну;
- жануарлар арасында жұқпалы аурулардың таралуы;
- адамның жаңа аумақтарды қарқынды игеруі.
Бұл факторлардың әрқайсысы популяцияның азаюына ғана емес, қайталанбас жануарлардың толықтай жойылып кетуіне себепші бола алады.
Жануарлар жойылуындағы адамның рөлі
Жағдайды талдай отырып, басты себепкер – адамның өзі екенін байқауға болады. Табиғаттағы өзгерістер көп жағдайда адамдардың күнделікті іс-әрекетімен, материалдық немесе тұрмыстық қажеттіліктерін өтеумен тікелей байланысты.
- Егіншілік пен құрылыс мақсатында ормандарды кесу – табиғи мекендердің миллиондаған гектарын жояды. Жануарлар баспанасынан, азығынан, ұрпақ өсіру мүмкіндігінен айырылады.
- Су айдындары мен топырақтың ластануы – жеке жануарларға ғана емес, тұтас экожүйеге зиян келтіреді. Химиялық заттар тірі ағзада жиналып, түрлі ауруға және зат алмасу бұзылуына әкеледі.
- Құнды тері, мүйіз, ет үшін жаппай аң аулау және браконьерлік – сирек түрлердің санының күрт төмендеуіне әкеледі. Мұндай әрекеттер табиғаттың қалпына келу мүмкіндігін шектейді.
- Жол, қала және өнеркәсіп объектілерін салу – мекендеу аумақтарын бөліп тастайды, жануарлардың еркін көшуіне, миграциясына кедергі келтіреді.
- Парниктік газдар бөлінуіне байланысты климаттың өзгеруі – көптеген түр үшін қалыпты өмір сүру ортасының жойылуына әкеледі.
Бұған қоса, үй жануарлары немесе ауыл шаруашылығы қызметі арқылы жұқпалы аурулардың таралуы сияқты жанама салдарлар да үлкен қауіп төндіреді.
Жануарлар түрлерін сақтау не үшін маңызды
Биоалуантүрлілікті сақтау – бұл тек табиғатқа жанашырлық емес, сонымен қатар адамзаттың өз болашағы үшін қажеттілік. Әрбір жойылған түр экожүйедегі нәзік байланыстарды бұзып, жердегі барлық тіршілік иесінің әл-ауқатына әсер етеді.
- жануарлар өсімдіктерді тозаңдандыруға қатысып, ауыл шаруашылығының өнімділігін сақтайды;
- көптеген жыртқыштар зиянды жәндіктердің санын реттеп, табиғи тепе-теңдікті ұстап тұрады;
- бір түрдің жойылуы өзге түрлердің шектен тыс көбейіп кетуіне, тепе-теңдіктің бұзылуына әкеледі;
- сирек кездесетін жануарларды зерттеу арқылы жаңа дәрі-дәрмек не ғылыми жаңалық ашуға мүмкіндік бар;
- табиғаттың эстетикалық және рухани құндылығы адамның дүниетанымы мен мәдениетінің қалыптасуына әсер етеді;
- сирек түрлерді қорғау туризмді және кейбір өңірлердің экономикасын дамытады;
- биоалуантүрлілік климаттың тұрақтылығына және қоршаған ортаның тазалығына тікелей ықпал етеді.
Жойылу проблемасына саналы көзқарас – әр адамның табиғатты қорғау жолында дұрыс шешім қабылдауына сеп болады.
Жануарлар түрлерінің жойылуы – күрделі әрі көп қырлы мәселе, оның түпкілікті себебі – адамның іс-әрекеті мен қабылдаған шешімдерінде жатыр.
Табиғатқа жауапсыз қарау қайталанбас түрлердің жоғалуына және экожүйедегі тепе-теңдіктің бұзылуына алып келеді.
Биоалуантүрлілікті сақтау – бүкіл адамзаттың болашағы мен табиғи процестердің тұрақты жүруі үшін аса маңызды.
Бұл мәселені шешу үшін мемлекет пен ұйымдардың ғана емес, әр адамның да саналы әрекеті қажет.
Бірлескен күш-жігердің арқасында ғана жануарлар жойылу үдерісін баяулатып, Жердің қайталанбас сұлулығын келер ұрпаққа аманат етуге болады.
Жануарларға қамқорлық көрсету – табиғатты, болашақты және адамзаттың өз өмірін қорғау деген сөз.
