Жабайы табиғат әлемі тылсым әрі керемет жаратылыстарға толы. Солардың ішінде ерекше сымбатымен және құпиялы мінезімен таңғалдырған жануардың бірі – қар барысы. Бұл жыртқыштар адам аяғы жете бермейтін биік тауларда өмір сүріп, көзге сирек түседі. Қатаң климаттық жағдайға қарамастан, олар таулы аймақтарға тамаша бейімделген. Қар барысына деген қызығушылық жыл сайын артып келеді, өйткені осындай асқақ тіршілік иелері туралы көбірек білу әрқашан қызықты. Назарларыңызға қар барыстарының ерекшеліктері мен әдеттерін сипаттайтын қызықты деректер топтамасын ұсынамыз.
Қар барыстары — табиғаттың ең құпия жыртқыштарының бірі, олардың әрбір ерекшелігі бұл жануарлардың қаншалықты айрықша екенін дәлелдейді.
- Қар барыстары теңіз деңгейінен 2000-6000 метр биіктікте тіршілік етеді. Олар тасты әрі жартасты тауларды таңдап, өзінің түсіне байланысты шебер жасырынуды біледі.
- Қалың жүні суықтан қорғайды. Қыста олардың мекенінде ауа температурасы -30 градусқа дейін төмендейді, ал жылы терісі оларды аяздан сақтайды.
- Барыстың құйрығының ұзындығы бір метрге жетеді. Ол тепе-теңдікті сақтауға көмектеседі және суықта денесін орап, жылыну үшін қолданылады.
- Қар барысы 15 метрлік қашықтықты оңай секіріп өте алады. Бұл қабілеті оған қиын тау шатқалдарында еркін қозғалуына мүмкіндік береді.
- Басқа ірі мысықтардан айырмашылығы, ол ақырмайды. Барыстың дауысы көбінесе ыңылдау, ысқыру және қысқа дыбыстармен шектеледі.
- Бұл жыртқыштар жалғыз өмір сүреді. Әр барыс өз аумағын белгілеп, басқа барыстарды маңайына жолатпайды.
- Негізгі қорегі – тау текелері мен архарлар. Кейде қоян, суыр және құстарды да аулайды.
- Бір реткі аңшылық кезінде ондаған шақырымды жүріп өтеді. Себебі азық табу үшін үлкен аумақты шарлау қажет.
- Қар барыстары тік жартастарға оңай өрмелейді. Табандарының құрылысы оларға тасты беткейлерге берік жабысуға мүмкіндік береді.
- Кең табандары қарда батпай жүруге көмектеседі. Олар салмақты тең бөліп, «табиғи шаңғы» қызметін атқарады.
- Көбею кезеңі қыс соңында басталады. Ал көктемде туған күшіктерге қолайлы жағдай қалыптасады.
- Бір төлдеу кезінде 1-3 күшік дүниеге келеді. Олар анасымен бірге бір жарым жылдай өмір сүріп, тіршілікке бейімделуді үйренеді.
- Тау табиғатында 12-15 жыл өмір сүреді. Ал хайуанаттар бағында 20 жылға дейін өмір сүруі мүмкін.
- Қар барысы Қызыл кітапқа енгізілген. Негізгі қауіп — заңсыз аулау және адам әрекетінен мекенінің тарылуы.
- Барыстың терісі қара базарда өте қымбат бағаланады. Осы себепті браконьерлер оны аулауды тоқтатпай отыр.
- Малшылармен қақтығыстар да қауіп төндіреді. Барыс кейде үй жануарларына шабуыл жасап, соның салдарынан жойылады.
- Бұл жыртқыштар адамға сирек шабуылдайды. Әдетте олар адамнан қашып, кездесуден аулақ болады.
- Қар барысының түсі оны тас пен қар арасында көзге көрінбейтін етеді. Сондықтан табиғат зерттеушілерінің өзі оны байқай бермейді.
- Барыс көптеген азия елдерінің символына айналған. Оның бейнесі елтаңбаларда, монеталарда және мәдени нышандарда кездеседі.
- Қазақстан, Қырғызстан секілді елдерде барысты қорғау бағдарламалары жүзеге асырылуда. Қорықтар құрылып, популяцияны сақтау шаралары жүргізілуде.
- Бұл жыртқыш бірнеше күн сусыз өмір сүре алады. Ол қажетті сұйықтықты жемтігінен алады.
- Қар барысы көбінесе таңғы және кешкі уақыттарда белсенді болады. Бұл уақыт аулауға ең қолайлы кезең саналады.
- Жұмсақ табандарының арқасында үнсіз қозғалады. Бұл оған тауда аң аулау кезінде үлкен артықшылық береді.
- Қар барысы атауына қарамастан, леопардқа емес, жолбарысқа жақын. Генетикалық зерттеулер оның азиялық ірі мысықтарға туыстығын дәлелдеген.
Бұл керемет жануарлар табиғаттың теңдессіз туындысы болып табылады. Қар барыстары туралы мәліметтер олардың экожүйедегі маңызын түсінуге көмектеседі. Адамзат тек бірлескен күш-жігер арқылы ғана бұл әсем жыртқыштарды сақтап қала алады.
