Табиғаттағы жануарлардың ішінде ерекше пішінімен, нәзік сымбатымен көз тартатындары аз емес. Солардың ішінде қоқиқаз өзіндік әсемдігімен бірден ерекшеленеді. Бұл құстар көбінесе әдемілік, экзотика және нәзіктік символы ретінде қабылданады. Алайда олардың жарқын түр-түстерінен бөлек, тіршілігі мен мінез-құлқында да талай тылсым бар. Көпшілік біле бермейтін биологиялық ерекшеліктері мен бейімделу қабілеттері де назар аударуға тұрарлық. Төменде біз қоқиқаздар туралы ең қызықты әрі танымдық 22 деректі ұсынамыз.
- Қоқиқаздар өзінің қызғылт түсін азық арқылы алады. Олардың негізгі қорегі – каротиноидқа бай майда шаяндар мен балдырлар. Бұл заттар қауырсындарға қанық рең береді. Құрамында мұндай элементтер жоқ тағаммен қоректенгенде, құстардың түсі бозарып, сұрғылт бола бастайды.
- Бір аяғымен тұру арқылы олар дене жылуын сақтайды. Суық суда немесе жел кезінде бұл қалып дене температурасын төмендетпеуге көмектеседі. Зерттеулер бойынша, мұндай поза бұлшықетке күш түсуін де азайтады. Соның арқасында қоқиқаздар ұзақ уақыт бойы шаршамай тұра алады.
- Қоқиқаздар тұзды суды ішіп тіршілік ете алады. Олардың көз маңындағы арнайы бездері артық тұзды шығарып отырады. Бұл мүмкіндік басқа құстар өмір сүре алмайтын жерлерде тіршілік етуге жол ашады. Мұндай бейімделу оларды бірегей тіршілік иелеріне айналдырады.
- Олардың төмен қарай иілген тұмсығы ерекше құрылған. Бұл тұмсық су мен лайдан ұсақ жәндіктерді сүзіп алуға арналған. Қоқиқаз басын суға батырып, тұмсығы арқылы тағамды електен өткізгендей сүзеді. Осылайша олар қажетті қоректі оңай ажыратады.
- Жас қоқиқаздар сұр немесе бозғылт түспен туады. Уақыт өте келе, қорекке байланысты түсі біртіндеп өзгереді. Бұл процесс бірнеше айдан екі жылға дейін созылуы мүмкін. Қанық түс – дұрыс және бай рационның көрсеткіші.
- Олардың ұясы – конус тәрізді балшықтан жасалған құрылыстар. Ұя жоғарғы жағында жұмыртқа салатын ойықпен жасалады. Мұндай пішін судың көтерілуінен қорғап, жұмыртқаның қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Бұл – табиғаттың даналығымен жасалған шешім.
- Балапандар дүниеге келгенде тұмсығы түзу болады. Кейінірек ол біртіндеп иіле бастайды. Осы кезеңде олар ата-анасының көмегімен қоректенеді. Арнайы бөлінетін қоректік зат – «құс сүтіне» ұқсас ақуызды сұйықтық.
- Қоқиқаздар мыңдаған, кейде миллиондаған құстардан тұратын колонияларда өмір сүреді. Мұндай топтасу қауіпсіздікті күшейтіп, серік табуды жеңілдетеді. Қалың қауымдастық жыртқыштарға қарсы тұруға мүмкіндік береді. Колониядағы шу бірнеше шақырым жерге естіледі.
- Үйірлік би – жұп таңдау барысында маңызды рөл атқарады. Құстар қатар қозғалып, бастарын шайқап, қанаттарын жайып, ырғақпен қимылдайды. Бұл әрекеттер жұптық байланысты нығайтады. Би неғұрлым үйлесімді болса, серік табу мүмкіндігі артады.
- Ата-ана балапандарын ерекше қоректік сұйықтықпен асырайды. Бұл зат ақуыз бен майға бай, иммунитетті күшейтеді. Оны әрі аналық, әрі аталық бөлшектейді. Мұндай қамқорлық балапандардың тез жетілуіне ықпал етеді.
- Қоқиқаздардың өмір сүру ұзақтығы табиғи жағдайда 30 жылға дейін жетеді. Ал хайуанаттар бағында бұл көрсеткіш 40 жылдан асады. Қауіптің болмауы мен дұрыс күтім ұзақ өмір сүруге жағдай жасайды. Бұл оларды ұзақ жасайтын құстар қатарына қосады.
- Қанаттарының жазықтығы бір жарым метрге дейін жетуі мүмкін. Ұшқанда олар жеңіл әрі әсем көрінеді. Қашықтыққа ұшуға бейім болғандықтан, жылдамдықтары жоғары. Олар ұзақ сапарға да бейімделген.
- Құстар ұшу кезінде қатар түзеп, V тәрізді саппен қозғалады. Бұл форма ауаның кедергісін азайтады. Топпен қозғалу шаршауды азайтып, қашықтықты оңай еңсеруге мүмкіндік береді. Мұндай ұшу – олардың ұжымдық тіршілігінің бір бөлігі.
- Қоқиқаздар қоныс аударуға бейім, әрі бұл процесті топпен жүргізеді. Қоршаған орта өзгерсе немесе қауіп төнсе, олар басқа аймаққа көшіп кетеді. Жаңа жерге үйрену – тіршілікте қалудың маңызды кепілі. Жаппай көшу кенеттен жүзеге асады.
- Бұл құстардың үні гүрілдеген дыбысқа ұқсайды. Дыбыстары колония ішінде байланыс құралы ретінде қызмет етеді. Әр балапан ата-анасының дауысын есіне сақтап алады. Бұл ерекшелік қауымдастық ішінде тану процесін жеңілдетеді.
- Қоқиқаздар ұйықтаған кезде де бір аяғымен тік тұрып демалады. Олардың буындары аяқтың осы қалыпта қимылсыз қалуына бейімделген. Мұндай құрылым тепе-теңдікті сақтауға көмектеседі. Бұл тәсіл демалыс кезінде қауіпсіздікті қамтамасыз етеді.
- Ересек қоқиқаздың салмағы екіден төрт келіге дейін болады. Жеңіл салмақ оларға оңай ұшуға мүмкіндік береді. Сүйектерінің іші қуыс болғандықтан, дене салмағы аз. Бұл – табиғи бейімделудің нәтижесі.
- Қоқиқаздың алты түрі бар, олардың әрқайсысы түсі, көлемі және мекендеу аймағы жағынан ерекшеленеді. Ең танымалдары – қызғылт, анды және кіші қоқиқаз. Әр түр өз табиғатына сәйкес өмір сүруге бейімделген. Олардың таралу аймақтары бір-бірінен алшақ орналасқан.
- Олар барлық құрлықта өмір сүреді, тек Антарктидадан басқа. Ең үлкен популяциялар Африка, Үндістан мен Оңтүстік Америкада кездеседі. Олар көбінесе тұзды немесе сілтілі суы бар таяз көлдерді мекендейді. Мұндай суларда бәсекелес аз болғандықтан, өмір сүру жеңілдейді.
- Құстар қауырсындарын таза ұстап, арнайы маймен майлайды. Бұл май қауырсындарға су өтпеуін және жылуды сақтауын қамтамасыз етеді. Қауіпсіздік пен тартымдылық үшін тазалық – күнделікті өмірдің бір бөлігі. Өзін күту – олардың инстинктивті әрекеті.
- Қоқиқаздар жыл сайын бір жерге қайтып келіп, сол жерде ұя салады. Бұрынғы ұяласатын аумақтарын оңай табады. Бұл тұрақтылық ұрпақ жалғастыру үшін маңызды. Ортаға деген адалдық – табиғи тіршілік иелерінің бір сипаты.
- Бұл құстар көп елде сұлулық пен нәзіктіктің символы ретінде қабылданады. Олардың бейнесі киімдерде, кәдесыйларда және өнер туындыларында жиі кездеседі. Әсіресе жаз, демалыс пен бақыттың белгісі ретінде жиі қолданылады. Адамзаттың табиғатқа деген қызығушылығы олардың танымал болуына себеп болды.
Қоқиқаздар – сырттай сұлу ғана емес, ішкі ерекшеліктері де өте күрделі тіршілік иелері. Олардың өмір салты мен биологиялық ерекшеліктері әрдайым қызығушылық тудырады. Табиғаттың мұндай ғажап туындысы зерттеуді де, қорғауды да қажет етеді. Осы деректер арқылы біз бұл әдемі құстарды бұрынғыдан да жақынырақ тани түсеміз.
