Мазмұны
Қазіргі заманда технологиялық жетістіктер адамның өмірінің барлық саласына әсер етіп келеді. Солардың ішінде қарқынды дамып жатқан бағыттардың бірі – робототехника. Бұл сала өнеркәсіпте, медициналық қызметте, көлікте және тұрмыстық ортада кеңінен қолданыс табуда. Жасанды интеллект пен автоматтандырылған жүйелер қиялдан шындыққа айналды. Бірақ озық жаңалықтармен қатар белгілі бір қауіптер де туындайды. Сондықтан роботтардың мүмкіндіктері мен олармен байланысты қауіп-қатерлерді жан-жақты түсіну аса маңызды.
Роботтандырудың артықшылықтары
Роботтардың дамуы мен қолданысқа енуі экономикада, ғылымда және әлеуметтік салада оң өзгерістерге әкелуде. Көптеген артықшылықтар күнделікті өмірде байқалады.
- Роботтар қауіпті және зиянды жұмыстарды атқара алады. Олар шахтада, радиациялық аймақта немесе апат зардаптарын жою кезінде адамның орнын басады. Бұл адам денсаулығы мен өмірін қорғауға көмектеседі.
- Автоматтандырылған жүйелер жоғары дәлдікпен жұмыс істейді. Мысалы, хирургиялық роботтар, микроэлектроникадағы манипуляторлар немесе лазерлік құрылғылар өте ұсақ әрі күрделі тапсырмаларды орындай алады. Бұл адам қателігін барынша азайтады.
- Жасанды интеллект еңбек өнімділігін арттырады. Роботтар демалыссыз жұмыс істей алады, сондықтан олар тәулік бойғы өндірістік процестерде өте тиімді. Бұл әсіресе логистика мен қойма саласында көрініс табады.
- Роботталған құрылғылар тұрмысты жеңілдетеді. Үйдегі шаңсорғыш роботтар, «ақылды үй» жүйелері немесе дауыспен басқарылатын көмекшілер күнделікті тірлікті айтарлықтай жеңілдетеді. Олар уақыт үнемдеп, тұрмыстық жүктемені азайтады.
- Автоматтандырылған технологиялар ғылым мен зерттеуге жол ашады. Теңіз түбін зерттеу немесе ғарыштық миссиялар автономды құрылғыларсыз мүмкін емес еді. Бұл адам қолы жете бермейтін жерлерді игеруге мүмкіндік береді.
Робототехниканың осындай жетістіктері адамның мүмкіндіктерін кеңейтіп, жаңа деңгейге көтереді.
Туындауы мүмкін қауіптер мен қатерлер
Технологияның дамуымен қатар жаңа қауіптер де пайда болады. Олар әлеуметтік, этикалық және құқықтық салаларда айқын көрініс табады.
- жаппай автоматтандыру жұмыс орындарының азаюына себеп болады;
- машиналарға арқа сүйеу адамның негізгі дағдыларының әлсіреуіне алып келеді;
- заңнаманың жетілмегендігі жауапкершілік мәселелерін тудырады;
- роботтарды әскери немесе қылмыстық мақсатта қолдану қаупі бар;
- жасанды интеллект көмегімен бақылау жүргізу жеке еркіндікке нұқсан келтіреді.
Бұл мәселелерді уақытында шешу үшін мемлекет, бизнес және қоғам өзара әрекеттестік орнатуы қажет.
Этикалық және философиялық сұрақтар
Жасанды интеллекттің күрделенуі моральдық тұрғыдан көптеген мәселелер туындатады. Машиналар мен адамдар арасындағы шекараны айқындайтын ережелер қажет болады.
- Роботтар эмоцияны сезінбейді. Олар шешім қабылдау барысында тек алгоритмге сүйенеді, бірақ жағдайдың маңызын немесе адамның көңіл-күйін ескере алмайды. Әлеуметтік салада бұл елеулі қиындықтар туғызуы мүмкін.
- Автономды қару түрлері алаңдаушылық тудырады. Мұндай құрылғылар адамның араласуынсыз әрекет ете алады, бұл үлкен қауіп төндіреді. Халықаралық деңгейде мұндай технологияларды шектеу туралы бастамалар көбеюде.
- Машиналарды адами қасиетпен шектен тыс байланыстыру шынайылықты бұрмалайды. Адамдар роботтарға эмоциялық тұрғыда байланып қалуы мүмкін. Бұл әсіресе балалар мен егде жастағы адамдар үшін қауіпті.
- Алгоритмдердің ашық еместігі жауапкершілік анықтауға кедергі келтіреді. Егер жасанды интеллект қате шешім қабылдаса, кінәліні анықтау оңай емес. Бұл құқықтық нормаларды қайта қарауды талап етеді.
- Моральдық өлшемдерді бағдарламамен алмастыру мүмкін бе — бұл шешілмеген сұрақ. Машиналар қисынды шешім қабылдай алады, бірақ олардың салдарын толық ескеру қиын.
Этикалық мәселелер роботтардың күнделікті өмірге енуімен бірге өзекті бола түсуде.
Болашаққа дайындық жолдары
Жаңа технологияларды тиімді әрі қауіпсіз енгізу үшін жан-жақты дайындық қажет. Білім, заңнама және қоғамдық сана шешуші рөл атқарады.
- техникалық және гуманитарлық білімді қатар дамыту керек;
- жасанды интеллектті құқықтық тұрғыда реттейтін заңдар қабылдануы тиіс;
- қызметкерлерге жаңа цифрлық дағдыларды үйрету қажет;
- технология мен адамның жауапкершілігі арасында тепе-теңдік болуы шарт;
- этикалық нормаларды ашық қоғамдық пікірталас арқылы қалыптастыру маңызды.
Осы бағыттар болашақта технологияларды үйлесімді әрі қауіпсіз қолдануға негіз болады.
Робототехниканың дамуы медицинада, өндірісте және ғылымда ілгерілеуге жол ашады. Бұл технологиялар адам еңбегін жеңілдетіп, қауіпсіздік деңгейін арттырады. Дегенмен, бұл жетістіктермен бірге әлеуметтік, этикалық және құқықтық мәселелер туындайды. Сондықтан жаңа мүмкіндіктерді қабылдай отырып, адамзат оның салдарын да ойлауы қажет. Тек саналы әрі жауапты көзқарас арқылы технология мен қоғам арасында үйлесім табуға болады. Болашақ — тек машиналардың емес, олармен бірге өмір сүре білетін адамдардың қолында.
