Аспан әлемі ежелден бері адамзат назарын өзіне аударып келеді. Көк жүзіндегі түрлі денелердің ішінде Жер серігі – Айдың орны ерекше. Ол мұхиттардағы толысу мен қайтуды басқарады, өнер мен ғылымға шабыт береді, сондай-ақ ғылыми зерттеулердің негізгі нысандарының бірі болып саналады. Арадағы қашықтық аз болғанымен, бұл аспан денесі әлі де көптеген сырларды жасырып жатыр. Заманауи технологиялар оның беткі құрылымын және ішкі қабаттарын тереңірек зерттеуге мүмкіндік беріп отыр. Төменде Айға қатысты қызықты әрі танымдық деректер ұсынылады.
- Ай әрқашан Жерге бір ғана жағымен қарап тұрады. Бұл құбылыс синхронды айналу нәтижесінде болады, яғни оның айналу мерзімі орбиталық қозғалыс уақытымен сәйкес келеді.
- Серіктің арғы жағы үнемі қараңғы емес. Ол Жерге көрінбесе де, Күн сәулесін дәл сол деңгейде алады.
- Айда біз үйренгендей атмосфера жоқ. Сондықтан онда ауа да, дыбыс та болмайды, ал күндізгі аспан қара түсті күйде тұрады.
- Беткі температурасы өте құбылмалы. Түнгі уақытта -173°C-қа дейін төмендесе, күндіз +127°C-қа жетуі мүмкін.
- Ай Жерден жылына шамамен 3,8 сантиметрге алыстап барады. Бұл процесс болашақта тәуліктің ұзақтығына әсер етуі мүмкін.
- Адам денесінің Айдағы салмағы Жердегіден алты есе аз болады. Мұндай аз тартылыс күші заттарды көтеруді жеңілдетіп, жоғары секіруге мүмкіндік береді.
- Айда су бар. Ғалымдар мұз түрінде су іздерін полюстердегі көлеңкелі кратерлерден анықтаған.
- Айға алғаш жеткен жасанды нысан – кеңестік «Луна-2» зонды. Ол 1959 жылы Ай бетіне соқтығысып, ғылыми деректер жіберген.
- Айды алғаш айналып ұшқан тіршілік иелері – тасбақалар. Олар 1968 жылы кеңестік «Зонд-5» аппаратында ұшып, радиацияның әсері зерттелген.
- «Аполлон-11» миссиясындағы астронавтар Ай бетінде айна секілді шағылыстырғыш қалдырған. Қазірге дейін ол Жер мен Ай арақашықтығын дәл өлшеуде қолданылады.
- Айдың Жерді айналып шығуы мен өз осін бір айналуы бірдей уақыт алады. Сол себепті біз оның бір ғана бетін көреміз.
- Айдың түсі түрлі жағдайға байланысты өзгеруі мүмкін. Айдың тұтылуы кезінде ол кейде қызғылт немесе қызыл реңкке енеді.
- Айдың бетін реголит деп аталатын шаңды қабат жабады. Ол метеориттердің соқтығысуынан пайда болып, тозаң тәрізді құрылымға ие.
- Ең ірі кратер – Оңтүстік полюс — Эйткен бассейні. Оның диаметрі 2500 шақырымнан асады, бұл Күн жүйесіндегі ең ірі кратерлердің бірі.
- Ай жарық шығармайды. Біз көріп жүрген жарық – Күн сәулесінің шағылысуы ғана.
- Айда ешқандай дыбыс естілмейді. Ауа болмаған соң, дыбыстың таралуы мүмкін емес.
- Кейбір Ай тастары Жердегілерден де көне. Ғалымдар олардың жасы 4,4 миллиард жылдан асып түсетінін анықтаған.
- Ай Жердегі мұхиттарда толқындардың пайда болуына себепкер. Ол тартылыс күшін пайдаланып, судың жоғары-төмен қозғалысын реттейді.
- ХХ ғасырда Айда тұрақты мекен құру туралы көптеген жобалар ұсынылған. Қазіргі уақытта бұл бағытта ғылыми зерттеулер жалғасып жатыр.
- Айдағы бір тәулік – Жердегі 29,5 күнге тең. Бұл уақыт бір толық ай фазасының айналымына сәйкес келеді.
- Айда жел де, жаңбыр да жоқ. Сондықтан онда қалдырылған іздер мен құрылғылар миллиондаған жылдар бойы өзгеріссіз қалуы мүмкін.
- Айдың жарық шағылыстыру қабілеті жоғары емес. Дегенмен Жерге ең жақын болуына байланысты түнгі аспандағы ең жарық нысан болып көрінеді.
- Көптеген өркениеттер Ай фазаларын уақытты есептеуде қолданған. Лунарлық күнтізбелер қазіргі таңда да кейбір діндер мен дәстүрлерде сақталған.
- Айда кейде қысқа уақытқа жарық түсетін нүктелер байқалады. Олардың нақты табиғаты әлі де толық зерттеліп бітпеген.
- Күннің толық тұтылуы Айдың арқасында мүмкін. Себебі серіктің Күнді дәл жауып тұратындай диаметрі бар.
Ай туралы мәліметтер ғылыми жетістіктерге ғана емес, сонымен қатар рухани және мәдени өрістерге де әсер етті. Астрономиялық бақылаулар мен ғарыштық зерттеулер бұл аспан денесінің табиғатын ашуға жол ашты.
Бұл деректер Айға деген қызығушылықты арттырып, оның Жердегі рөлін тереңірек түсінуге көмектеседі. Табиғи серік – тек астрономиялық нысан емес, адамзаттың армандары мен болашағына жол ашатын нүкте. Ғылым дамыған сайын, Ай сырлары да біртіндеп ашыла береді.
