Мазмұны
Жазу – адамзат тарихындағы ең ірі жетістіктердің бірі. Ол білімді сақтауға, тәжірибені жеткізуге және мәдени мұраны ұрпақтан ұрпаққа табыстауға мүмкіндік берді. Жазбаша таңбаларсыз ғылымның, құқықтық жүйенің және мемлекеттік құрылымдардың дамуы мүмкін болмас еді. Ауызша дәстүрмен шектелмей, ақпарат ұзақ уақыт бойы сақтала бастады. Әліпби мен жазудың қалыптасу тарихы адамзаттың қарапайым суреттерден күрделі таңбалар жүйесіне дейінгі жолын көрсетеді. Енді осы жолдың негізгі кезеңдерін қарастырайық.
Алғашқы ақпарат жеткізу тәсілдері
Әріптер пайда болмай тұрып адамдар оқиғаны белгілеу үшін қарапайым таңбалар мен суреттерді қолданды. Олар қарым-қатынасты жеңілдетіп, тұрмыстық деректерді сақтауға көмектесті.
- жартастағы суреттер аңшылықты, әдет-ғұрыпты және тұрмыс көріністерін бейнеледі;
- сүйек пен тасқа жасалған кертік уақытты есептеуге және санақ жүргізуге арналды;
- түйіншік арқылы жазу шаруашылық деректерді белгілеу үшін қолданылды;
- шартты таңбалар заттың белгілі бір адамға тиесілі екенін көрсетті;
- пиктограммалар заттар мен әрекеттерді сурет арқылы жеткізді.
Бұл тәсілдер ыңғайлы болғанымен, абстрактілі ұғымдарды жеткізе алмады.
Алғашқы жазу жүйелерінің қалыптасуы
Уақыт өте келе әмбебап әрі күрделі таңбаларға деген қажеттілік артты. Олар шаруашылық деректерін және заңдық құжаттарды сақтауға жол ашты.
- Шумердің сына жазуы – ең көне жүйелердің бірі. Ол шаруашылық операцияларын, мифтерді және заңдарды белгілеуге пайдаланылды. Кейін таңбалар жеңілдетіліп, жазу кәсіби хатшыларға қолжетімді бола түсті.
- Египет иероглифтері сурет пен шартты таңбалардың қосындысынан тұрды. Олар храм қабырғаларында, қабірлерде және папирустарда қолданылды. Жүйе күрделі болғанымен, ежелгі Египет мәдениетінің байлығын көрсетті.
- Қытай иероглифтері үш мың жылдан астам бұрын қалыптасты. Көптеген белгілері бүгінгі күнге дейін сақталды. Бұл жазу Қытаймен қатар көршілес Шығыс Азия елдеріне де ықпал етті.
Бұл жүйелерді меңгеру қиын болды, бірақ кейінгі жазу үлгілерінің дамуына негіз салды.
Әліпбидің жасалуы
Әліпби жазудың дамуындағы ең ірі бетбұрыс болды. Ол мәтінді жазуды жеңілдетіп, оны қарапайым халыққа да қолжетімді етті.
- алғашқы әліпби белгілері финикиялықтардан шықты;
- олардың жүйесінде тек дауыссыз дыбыстар болды, дауыстылар кейін қосылды;
- грек әліпбиі алғаш рет дауысты дыбыстарға таңба енгізді;
- латын жазуы көптеген еуропалық тілдердің негізіне айналды;
- кириллица IX ғасырда славян тілін жеткізу үшін жасалды.
Әліпбилік жүйелер икемді әрі қолайлы болғандықтан, бүкіл әлемге кең таралды.
Жазудың өркениетке әсері
Жазу таңбалары қоғам дамуына орасан ықпал етті. Олар тек қарым-қатынасты ғана емес, адамның ойлау жүйесін де өзгертті.
- Жазу білімді болашақ ұрпаққа сақтап жеткізуге мүмкіндік берді. Адамдар тарихи оқиғаларды, ғылыми жаңалықтарды және діни мәтіндерді қағазға түсірді. Бұл мәдени мұраның сабақтастығын қамтамасыз етті.
- Әліпби оқу процесін жеңілдетті. Грамматикалық білімді көбірек адамға үйрету мүмкін болып, сауаттылық артып, білім беру жүйесі дамыды.
- Жазбаша құжаттар құқық пен мемлекеттік басқарудың негізіне айналды. Заңдар, келісімдер және бұйрықтар материалдық тасымалдаушыларда сақталып, сенімділік артты.
Жазудың өркениет үшін маңызы орасан зор, оны асыра бағалау мүмкін емес.
Әліпби мен жазудың тарихы – адамзат ойының даму тарихы. Ол алғашқы суреттерден бастап бүгінгі күнге дейін қолданылып жүрген әмбебап таңбаларға дейінгі ұзақ жолды көрсетеді. Жазу адамдарға білімді сақтап, жеткізуге мүмкіндік берді, ал әліпби бұл процесті жеңіл әрі қолайлы етті. Осы жетістіктер болмаса, қазіргі мәдениет пен ғылым болмас еді. Қоғамның дамуы әрқашан байланыс тәсілдерінің жетілуімен байланысты болды, ал жазу осы процестің өзегінде қала берді.
