Мазмұны
Адам денсаулығы кейде елеусіз көрінетін факторларға тәуелді. Солардың бірі – ағзадағы судың жеткілікті деңгейде болмауы. Сусыздану шаршағыштықты арттырып, бас ауруын күшейтеді, терморегуляцияны бұзады және спортпен айналысқаннан кейін қалпына келу үдерісін баяулатады. «Көбірек су ішіңіз» деген жалпы кеңес нақты нәтиже бермейді, өйткені әр адамның қажеттілігі өмір салтына, климатқа және күнделікті тамақтануына байланысты әртүрлі. Тепе-теңдікті қалпына келтіру үшін дененің сигналдарын түсініп, жоспарлы әрекет еткен жөн. Бұл мақалада су балансын қалпына келтіру жолдары мен тиімді тәсілдері қарастырылады.
Су теңгерімінің маңыздылығы
Су – бүкіл ағзада жүретін биохимиялық үдерістердің негізгі қатысушысы. Ол қоректік заттарды тасымалдайды, қалдықтарды шығарады, дене температурасын реттейді және буындардың қозғалуына көмектеседі. Дене салмағының небәрі 1–2% су жоғалтуы адамның зейінін әлсіретіп, бұлшықет жұмысын төмендетеді. Қатты сусыздану кезінде қан қоюланып, жүрек-қан тамырлар жүйесі артық жүктемеге ұшырайды. Ал судың жеткілікті мөлшерде болуы қан қысымын тұрақтандырып, ыстықта немесе дене белсенділігі кезінде ағзаның шамадан тыс қызуына жол бермейді.
Сусыздану белгілері
Су жетіспеушілігін арнайы талдаусыз-ақ байқауға болады. Ең бастысы – ағзада болып жатқан өзгерістерге назар аудару. Төменде жиі кездесетін белгілер келтірілген:
- ауыздың құрғауы және сілекейдің азаюы; бұл кезде тіл жабысқақ болып, жұтыну қиындайды; адамдар шөлді басу үшін газдалған тәтті сусындарды таңдайды, бірақ олар денедегі суды ұстап тұра алмайды;
- зәрдің түсінің қоюлануы және сирек зәр шығару; зәр тым қою болса, бұл ағзада су тапшылығы бар дегенді білдіреді; егер бұл жағдай жиі қайталанса, судың мөлшерін көбейту керек;
- бас ауруы, шаршау, ұйқышылдық; бұл – мидың қанмен қамтамасыз етілуінің төмендеуі мен қан құрамындағы тұз концентрациясының артуының салдары; мұндайда бір стакан су мен тыныштық көп жағдайда дәріден де жақсы көмектеседі;
- жүрек соғысының жиілеуі және дене жүктемесіне төзімділіктің төмендеуі; сусызданған кезде жүрек қанайналымды сақтау үшін жиі соғады; бұл әсіресе спортшыларда байқалады.
Егер осы белгілердің бірнешеуі қатарынан байқалса, ағзаның сусызданғаны анық. Мұндай кезде суды жеткілікті мөлшерде ішу – жағдайды жақсартудың ең тиімді жолы.
Су балансын қалпына келтірудің тиімді тәсілдері
Қай кезде, қанша су ішу керектігін түсіну үшін нақты әрекет жоспары қажет. Бұл – нәтижеге жетудің жүйелі жолы.
- Күнделікті су қажеттілігін есептеңіз. Әр килограмм салмаққа 30–40 мл су тұтыну ұсынылады. Егер ауа райы ыстық болса немесе дене белсенділігі жоғары болса, бұл көрсеткіш артады. Жүрек не бүйрек ауруы бар адамдар дәрігер кеңесіне жүгінгені жөн.
- Суды аз мөлшермен, бірақ жиі ішіңіз. Көп мөлшерде бірден су ішу асқазанды керіп, зәр шығаруды жиілетіп, ағзаға жүктеме түсіреді. 1–2 сағат сайын 150–250 мл су ішкен пайдалырақ. Бұл режимді ұялы телефондағы еске салғыш арқылы бақылауға болады.
- Электролиттерді қосыңыз. Терлегенде немесе ауырғанда ағза тек суды емес, тұздарды да жоғалтады. Натрий, калий, магний секілді элементтер суды жасуша ішінде ұстап тұрады. Оларды дайын ұнтақтармен немесе үй жағдайында тұз, қант және судан тұратын ерітіндімен қалпына келтіруге болады.
- Зәрдің түсін және зәр шығарудың жиілігін бақылаңыз. Ашық сары түс – ағзада судың жеткілікті екенін көрсетеді. Ал зәр тым қою әрі сирек шығарылса, бұл ішетін судың жеткіліксіздігін білдіреді. Бұл көрсеткіштерді күнделікке жазып жүрген пайдалы.
- Тамақтағы суды да есепке алыңыз. Көкөністер мен жемістердің құрамында су көп. Қияр, қызанақ, қарбыз, цитрустар шөлді басып, ағзаны табиғи жолмен ылғалдандырады. Бірақ тек тағаммен шектелуге болмайды.
Осы тәсілдерді жүйелі түрде қолдану – ауыр физикалық жүктеме немесе аурудан кейін қалпына келуді тездетеді.
Қандай сусындар көмектеседі
Таза су – ең қауіпсіз және әмбебап нұсқа. Бірақ кейбір жағдайларда құрамында электролиттері бар сусындар пайдалырақ болады. Спорттық изотониктер мен арнайы ерітінділер ағзадағы осмостық тепе-теңдікті сақтап, тұздардың жетіспеушілігін болдырмайды. Қантсыз шөп шайлары да пайдалы, бірақ құрамында зәр айдайтын заттар болмауы тиіс. Кофе мен шайды толық шектеудің қажеті жоқ, бірақ оларды шамамен пайдалану керек. Газдалған сусындар мен шырындар тек ұзақ жаттығу кезінде көмектеседі, ал күнделікті ішуге арналмаған.
Жиі кездесетін қателіктер
Көпшілік суды мөлшермен емес, бейберекет ішіп жатады. «Күніне 8 стакан су ішу керек» деген стереотип әркімге бірдей жарамайды. Қатты сүзгіден өткен суды ғана пайдалану ағзадағы қажетті тұздардың азаюына әкелуі мүмкін. Терлеп тұрып тұзсызданған жағдайда суды шектен тыс ішу – аяқтың құрысуына және әлсіздікке себеп болады. Кофеден толық бас тарту да қажетсіз, өйткені қалыпты мөлшерде ол сусыздануға әкелмейді. Созылмалы аурулары бар адамдар өздігінен суды көбейтпей, дәрігермен кеңескені жөн.
Су балансын қалпына келтіру – белгілі бір мөлшерде су ішу ғана емес, жағдайға сай шешім қабылдай білу. Өз денеңізді тыңдап, зәр түсі мен өзіңізді қалай сезініп жүргеніңізді ескерген маңызды. Электролиттері бар ерітінділер – дене еңбегі, ауру немесе ыстық ауа райынан кейін ағзаны тез қалпына келтіреді. Көкөністер мен жемістер – қосымша ылғал көзі ретінде жақсы. Бірақ суды толық алмастыра алмайды. Дұрыс ұйымдастырылған су режимі – бас ауруының, шаршаудың және күйзелістің алдын алады. Ағзаға қамқорлық – сапалы өмірдің негізі.
