Бас айналудан қалай құтылуға болады

Бас айналу – көптеген адамдарға таныс жағымсыз құбылыс. Кейде ол орнынан тез тұрғаннан кейін бір сәтке пайда болады, кейде – әлсіреу, жүрек айнуы, қозғалыс координациясының бұзылуы сияқты белгілермен бірге ұзаққа созылады. Мұндай күй вестибулярлық аппарат, көру жүйесі мен бұлшықет сезімталдығының арасындағы үйлесім бұзылған кезде туындайды. Бас айналудың себептері жеңіл сусызданудан бастап, инсультке дейін өте әртүрлі болуы мүмкін. Сондықтан әрбір жағдайда нақты себебін анықтап, соған сәйкес әрекет ету маңызды.

Бас айналудың ықтимал себептері

Көбінесе бас айналуды адам ағзасындағы үйлесімділіктің уақытша бұзылуы тудырады. Бұл дене қалпын күрт өзгерткенде, ыстықта ұзақ жүргенде немесе тамақ ішпеген кезде болуы мүмкін. Бірақ кейде бұл қауіпті аурулардың белгісі де бола алады. Мысалы, мидың қан айналымы бұзылуы, жүрек ырғағының ақауы, анемия немесе ішкі құлақтағы өзгерістер.

Төмендегі тізім бас айналудың жиі кездесетін себептерін қамтиды:

• сұйықтықтың жетіспеуі мен тұздардың теңгерімсіздігі; мысалы, ыстықта көп терлегеннен кейін немесе іш өту кезінде ағза сусызданады, қан қысымы төмендеп, миға оттегі жетіспей бастайды;
• темір тапшылығы анемиясы немесе В12 витаминінің жетіспеушілігі; мұндайда адамда шаршағыштық, тершеңдік, жүрек қағысының жиілеуі байқалады, бас айналумен қатар көз алды қарауы мүмкін;
• қалыпты жағдайдағы позициялық вертиго – бас айналудың ең жиі себебі; бас пен дене қалпын өзгерткенде, мысалы, төсекте аунағанда немесе басты шалқайту кезінде қысқа мерзімді айналу пайда болады;
• вестибулярлық мигрень – бас ауруымен бірге көзге жарық сезгіштіктің, дыбысқа төзімсіздіктің және тепе-теңдіктің бұзылуымен қатар жүреді;
• жүрек-қан тамырлары жүйесінің бұзылыстары – аритмия, қан қысымының кенет түсуі немесе мойын артерияларының тарылуы да бас айналуға себеп болуы мүмкін.

Мұндай жағдайлардың қайсысы өзіңізге тән екенін анықтау үшін дәрігерге қаралу қажет.

Бас айналу кезінде алғашқы көмек

Бас айналу кенеттен басталған кезде үрейленбей, төмендегі қарапайым қадамдарды орындау керек.

1. Орындыққа отырыңыз немесе жатуға тырысыңыз. Жақыныңыздан терезені ашуын, киімнің түймелерін ағытып, таза ауамен қамтамасыз етуін сұраңыз.
2. Көзіңізді бір нүктеге тігіп қараңыз. Бұл көз бен ішкі құлақтың үйлесімсіздігін азайтып, айналудың күшеюінің алдын алады.
3. Терең тыныстап, баяу дем шығарыңыз. Мұндай тыныс алу жүрек соғуын тұрақтандырып, вегетативтік жүйке жүйесін тыныштандырады.
4. Қан қысымын, пульсті немесе қант мөлшерін тексеруге мүмкіндік болса – тексеріңіз. Бұл деректер дәрігерге диагноз қоюда пайдалы болады.
5. Бірнеше сағат бойы кенет қозғалыстардан аулақ болыңыз. Кейінірек серуендеуді жеңіл қозғалыстардан бастаған жөн.

Жағдай тұрақтанған соң, не себеп болғанын саралап, болашақта алдын алу жолдарын қарастырған дұрыс.

Қауіпті белгілер кезінде дәрігерге шұғыл қаралу қажет

Кейбір жағдайларда бас айналу мидың қан айналымы бұзылғанының немесе басқа да ауыр патологиялардың белгісі болуы мүмкін. Келесі белгілер байқалса, жедел жәрдем шақыру қажет:

• дененің бір бөлігінің әлсіздігі немесе жансыздануы;
• сөйлеудің бұзылуы немесе еріннің қисайып кетуі;
• көздің бұлдырауы, көрудің бұзылуы;
• қатты және кенеттен басталған бас ауруы;
• естен тану немесе тепе-теңдікті жоғалту;
• құлақтың бір жағынан естімей қалуы, шуыл және құсу;
• бастың жарақаты немесе бас айналудың алғашқы рет пайда болуы.

Қандай тексерулер қажет

Бас айналудың себебін анықтау үшін дәрігер алдымен шағымдарды тыңдап, қажетті диагностикалық шараларды белгілейді:

1. Қан анализі арқылы гемоглобин, ферритин, қант, электролиттер мен қалқанша безінің гормондары тексеріледі. Бұл анемия, гипогликемия немесе тұз теңгерімінің бұзылуын анықтауға көмектеседі.
2. Электрокардиограмма немесе Холтер мониторинг жүрек ырғағын бағалайды. Қан қысымының күрт өзгерісін анықтау үшін арнайы функционалдық сынамалар жүргізіледі.
3. Вестибулярлық сынамалар көмегімен позициялық вертигоны анықтауға болады. Диагноз дәлелденсе, арнайы маневрлар қолданылады.
4. Қажет болған жағдайда МРТ немесе КТ секілді визуализация әдістері тағайындалады.

Уақтылы әрі дәл диагностика дұрыс ем таңдауға мүмкіндік береді.

Емдеу жолдары

Бас айналуды емдеу оның себебіне байланысты жүзеге асады. Барлық жағдайға бірдей дәрі жоқ, сондықтан өз бетімен дәрі қабылдауға болмайды.

• позициялық вертиго кезінде Эпли, Семонт немесе Брандт–Дарофф маневрлары қолданылып, науқасқа өз бетінше орындау әдісі үйретіледі;
• вестибулярлық мигрень кезінде артериялық қысымды тұрақтандыру, ұйқы режимін сақтау және арнайы дәрі-дәрмектерді қабылдау маңызды;
• анемия кезінде темір препараттары мен қажетті витаминдер тағайындалады;
• сусыздану жағдайында су ішу, тұз теңгерімін қалпына келтіру қажет; кей жағдайда инфузиялық терапия қолданылады;
• жүрек аурулары кезінде дәрі-дәрмектер таңдалып, кейде кардиостимулятор қою ұсынылады.

Тиісті ем тек симптомды ғана емес, сонымен қатар оның негізгі себебін де жояды.

Бас айналудың алдын алу жолдары

Кей жағдайларда қарапайым алдын алу шаралары жиі қайталануды болдырмауға көмектеседі.

• күн сайын жеткілікті сұйықтық ішіңіз; зәрдің түсі мен белсенділік деңгейіне қарай су көлемін реттеңіз; мысалы, ыстық күнде немесе спортпен шұғылданған соң электролитті ішімдіктер пайдалы;
• таңғы ас ішуді ұмытпаңыз және ұзақ ашығуға жол бермеңіз; қандағы қанттың тұрақтылығы – бас айналудан сақтайтын маңызды фактор;
• төсектен тұрған кезде асықпаңыз: алдымен қырыңызбен жатыңыз, аяқтарыңызды түсіріңіз, содан соң біртіндеп тұрыңыз;
• вестибулярлық жаттығуларды тұрақты орындаңыз: бұл көз, бас және дене қозғалысын үйлестіруге көмектеседі;
• қан қысымын, гемоглобин мен ферритин деңгейін және дәрумендерді жүйелі түрде тексертіп отырыңыз.

Осындай әрекеттерді күнделікті әдетке айналдырсаңыз, бас айналудың жиілігі мен ауырлығы айтарлықтай төмендейді.

Бас айналу – жеңілден бастап өмірге қауіпті жағдайларға дейін түрлі себептермен пайда болатын симптом. Оны елемей, уақыт жоғалту орнына, алғашқы көмек көрсетіп, нақты белгілерге назар аудару маңызды. Себепті нақты анықтау үшін диагностикалық тексерулер жүргізіліп, әр адамға жеке ем жоспары жасалуы тиіс. Алдын алу шаралары – бұл ұзақмерзімді нәтиже беретін ең тиімді тәсіл. Егер жағымсыз белгілермен қатар күрделі көріністер байқалса, дәрігер көмегіне жүгінген жөн.