Емен – табиғаттағы ең танымал ағаштардың бірі. Оның еңселі биіктігі, мықты ағашы және ұзақ ғұмыры көптеген халықтардың мәдениетінде күш пен төзімділіктің белгісіне айналды. Бұл буктұқымдастар тұқымдасына жататын ағаш Еуропадан Азия мен Солтүстік Америкаға дейін кең таралған. Ертеде еменге қасиетті ағаш ретінде табынып, оның тоғайларын киелі орын деп санаған. Экологиялық маңызы мен бірегей биологиялық ерекшеліктерінің арқасында емен қоңыржай аймақтың ең қадірлі ағаштарының бірі болып саналады. Төменде осы ағаш туралы сіз білмеуі мүмкін болған қызықты деректер жинағы ұсынылады.
- Емен мың жылдан аса өмір сүре алады, әрі сол уақыттың өзінде де сау болып, жаңғақтарын бере береді. Осындай алып ағаштар орманның қариялары аталып, ғасырлар бойы төзімділіктің үлгісі саналады.
- Әлемде шамамен 600-ге жуық емен түрі бар, олардың әрқайсысы биіктігімен, жапырақ пішінімен және өсу ерекшеліктерімен ерекшеленеді. Ең көп түр алуандығы Солтүстік Америкада кездеседі.
- Емен алғашқы жылдары өте баяу өседі, бірақ дәл осы баяу өсу оның ағашын ерекше тығыз әрі берік етеді.
- Емен жаңғақтары – тиіндер, қабандар мен бұғылар сияқты көптеген жануарлар үшін маңызды қорек көзі. Бұл жемістер құрамында көп мөлшерде крахмал мен май бар.
- Еменнің тамыр жүйесі өте күрделі әрі тереңге кетеді. Бұл қасиеті ағашқа құрғақшылық пен тасты топырақта да өмір сүруге мүмкіндік береді.
- Емен ағашы шарап пен күшті ішімдіктерді сақтау үшін бөшке жасауға кеңінен қолданылады. Оның құрамындағы дубильді заттар сусынға ерекше дәм мен иіс береді.
- Ежелгі дәуірлерде кельттер, славяндар және гректер еменді қасиетті ағаш деп санаған. Ол көбінесе найзағай құдайларымен байланыстырылып, күштің символы болған.
- Еменнің жапырақтары қыста ағашта қалып қоя алады. Бұл құбылыс марцесценция деп аталады және жас өркендерді суықтан қорғауға көмектеседі.
- Кейбір емен түрлері мәңгі жасыл келеді, әсіресе жылы климатты өңірлерде. Олар жыл бойы жасыл күйінде қалады.
- Еменде ерекше айқас тозаңдану қасиеті бар. Толыққанды жаңғақ алу үшін жанында сол түрге жататын басқа ағаштың болуы қажет.
- Бір еменнің жаңғақтары да пішіні мен мөлшері жағынан әртүрлі болуы мүмкін. Бұл олардың генетикалық әртүрлілігіне және өскен ортасына байланысты.
- Еменнің қабығында қына мен мүк жиі өседі. Олар ағашқа зиян тигізбейді, керісінше ауаның тазалығын көрсетеді.
- Көптеген халықтар емен қабығын емдік мақсатта пайдаланған. Оның қайнатпалары қабынуға қарсы және жараларды жазатын қасиеттерге ие.
- Емен тек ауруларға төзімді ғана емес, сондай-ақ өзінен басқа өсімдіктердің өсуіне кедергі келтіретін заттар бөле алады. Бұл құбылыс аллелопатия деп аталады.
- Күзде емен жапырақтары сары, қызғылт сары және қоңыр түстерге боялады. Бұл әдемі құбылыс түріне, климатқа және жарық мөлшеріне байланысты өзгереді.
- Су тапшылығы жағдайында емен кейбір жапырақтарын түсіріп, энергияны үнемдейді және құрғап кетуден қорғанады.
- Англияда кейбір көне емендер өз аттарымен белгілі және табиғат ескерткіші мәртебесіне ие. Солардың бірі – 800 жылдан астам тарихы бар «Майорлық емен».
- Еменнің бұтақтары өте берік және сынуға төзімді. Сондықтан оның ағашы құрылыс ісінде, әсіресе арқалықтар мен қаңқалар үшін жоғары бағаланады.
- Емен түбінде ерекше экожүйе қалыптасады. Мұнда көптеген жәндіктер, құстар мен ұсақ сүтқоректілер мекендейді.
- Еменде сирек кездесетін «жеміс маскировкасы» құбылысы байқалады. Кейбір жылдары ағаш өте аз жаңғақ береді, ал келесі жылдары көп мөлшерде өнім береді.
- Славян мәдениетінде емен ерлік пен әділдіктің символы болған. Оның бейнесі елтаңбаларда, әшекейлерде және халықтық ою-өрнектерде жиі кездеседі.
- Емен қабығы мен жапырақтарында дубильді заттар мол болғандықтан, олар тері өңдеу өнеркәсібінде кеңінен қолданылады.
- Кейбір емендер биіктігі 50 метрге дейін өсіп, олардың тәжі 30 метрден аса жайылады. Бұл оларды орманның ең алып ағаштарының біріне айналдырады.
- Бір емен ағашында бірнеше ұрпақтың жапырақтары қатар өсуі мүмкін. Бұл қасиет ағаштың өзгермелі жағдайларға тез бейімделуіне мүмкіндік береді.
- Франция мен Испанияда емендер арнайы трюфель жинау үшін өсіріледі. Бұл саңырауқұлақтар еменнің тамырымен симбиоз құрып, құнды өнім береді.
- Еменнің тәжі жауын-шашынды ұстап қалып, топырақ эрозиясын болдырмайды. Бұл жергілікті экожүйені сақтау үшін өте маңызды.
- Әдебиетте емен көбіне беріктік, даналық пен өткенмен байланыс символы ретінде бейнеленеді. Ол Толстойдың, Шекспирдің және басқа классиктердің шығармаларында жиі кездеседі.
Еменнің табиғи ерекшеліктерін зерттей отырып, оның адамдарға неліктен соншалықты ерекше әсер еткенін түсінуге болады. Бұл ағаштың төзімділігі, экологияға тигізетін пайдасы және ұзақ ғұмыры оны ерекше етеді. Ғасырлар бойы емен ақындар мен суретшілерге шабыт сыйлаған, ал ормандарға көрік пен байлық әкелген. Табиғаттағы ең ғажап ағаштардың бірі ретінде ол әлі де құрметке лайық.
