Тау жүйелері адамзатты ежелден бері өздерінің алыптығымен, жұмбақ табиғатымен және тылсым аңыздарымен тартып келеді. Континенттердің түйіскен тұсында орналасқан Гималай жотасы – планетамыздың ең биік әрі әсерлі табиғи құрылымдарының бірі. Бұл аймаққа тек альпинистер мен ғалымдар ғана емес, сондай-ақ қажылыққа баратындар, табиғатты сүйетіндер мен саяхатшылар да келеді. Мұнда бастау алатын өзендер миллиардтаған адамға тіршілік көзі болып отыр, ал мұздықтар мен биік шыңдар Жер климатына тікелей әсер етеді. Геология мен мәдениеттің, аңыздар мен заманауи ғылымның тоғысқан жерінде орналасқан Гималай әлемі – нағыз ғажайыптар мекені. Төменде сол ерекше мекен туралы 32 қызықты дерек келтірілген.
- Гималай таулары шамамен 2500 шақырымға созылып, бес елдің аумағын қамтиды. Олар – Үндістан, Непал, Бутан, Қытай және Пәкістан. Бұл жота Тибет таулы үстірті мен Үнді-Ганг ойпатының табиғи шекарасы саналады.
- Әлемдегі ең биік тау – Эверест (8849 метр) дәл осы жерде орналасқан. Непалдықтар оны Сагарматха, ал тибеттіктер Чомолунгма деп атайды. Қазіргі өлшемдер заманауи спутниктік технологиялардың көмегімен нақты анықталған.
- «Гималай» сөзі санскрит тілінен аударғанда «қар мекені» деген мағына береді. Бұл атау аймақтың табиғатына сай дәл келеді. Тұрақты қар қабаты мен мұздықтар Гималай бейнесінің ажырамас бөлігіне айналған.
- Жер шарындағы 14 сегізмыңдық шыңның 10-ы дәл осы аймақта орналасқан. Қалған төртеуі – Каракорум жотасында. Бұл Гималайды әлемдік альпинизм орталығына айналдырады.
- Гималай таулары Үнді және Еуразия тектоникалық плиталарының соқтығысуы нәтижесінде пайда болған. Бұл процесс әлі де жалғасып жатыр, сондықтан таулар жыл сайын бірнеше миллиметрге биіктейді.
- Осы жотадан әлемге әйгілі Ганг, Инд және Брахмапутра өзендері бастау алады. Бұл өзендер Оңтүстік Азияның тұтас экожүйесін сумен қамтамасыз етеді. Мұздықтар табиғи су қоймасы ретінде қызмет етеді.
- Мұндағы мұздықтар кейде «Жердің үшінші полюсі» деп аталады. Пресса су қоры жағынан олар Арктика мен Антарктидадан кейінгі орында тұр. Жаһандық жылыну кезінде бұл мұздықтардың еруі қауіпті селдерге алып келуі мүмкін.
- Оңтүстік беткейлері муссондық жауын-шашынға бай, ал солтүстік жағы құрғақ келеді. Осы айырмашылық климатының күрт ауысуына себеп болады. Нәтижесінде тропикалық ормандардан бастап биік таулы шөлейттерге дейінгі әртүрлі экожүйелер қалыптасқан.
- Кали Гандаки аңғары Жер бетіндегі ең терең шатқалдардың бірі болып саналады. Ол Дхаулагири мен Аннапурна тауларының арасында орналасқан. Бұл аймақ биіктіктер айырмашылығы бойынша ерекше әсер қалдырады.
- Шерпалар халқы жоғары биіктікке ерекше бейімделген. Олардың ағзасы оттегіні тиімдірек пайдалана алады. Бұл қасиет оларды Гималай экспедицияларында таптырмас серікке айналдырған.
- 1953 жылы Эдмунд Хиллари мен Тенцинг Норгей Эверестке алғашқы сәтті көтерілген альпинистер болды. Олардың серіктестігі достық пен өзара сенімнің символына айналды. Бұл оқиға бүкіл әлемге әсер еткен тарихи кезең болды.
- 1978 жылы Райнхольд Месснер мен Петер Хабелер қосымша оттегінсіз Эверестке көтерілді. Ол кезде бұл мүмкін емес деп есептелген. Олар адамның физикалық шегін қайта анықтады.
- Эверестке классикалық бағыттағы ең қауіпті орындардың бірі – Кхумбу мұздығы. Мұнда мұз массалары мен жарықтар үздіксіз қозғалып тұрады. Әр маусымда шерпалар қауіпсіз өткелдерді қайта салып отырады.
- Сагарматха ұлттық паркі ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұралар тізіміне енгізілген. Бұл қорықта жоғары таулы флора мен фауна қорғалады. Туризм жергілікті экономиканы қолдап, табиғатты сақтауға мүмкіндік береді.
- Бутандағы кейбір шыңдар қасиетті деп саналады және оларға шығуға тыйым салынған. Бұл дәстүр табиғатқа деген құрметтің белгісі. Мұндай тыйымдар экожүйенің тұтастығын сақтауға көмектеседі.
- Гималайдың солтүстігінде орналасқан Тибет үстірті кейде «дүниенің төбесі» деп аталады. Оның орташа биіктігі 4000 метрден асады. Қатаң климат ондағы тіршілікті ерекше етеді.
- Жота үш қатарлы жүйеден тұрады: Үлкен Гималай, Кіші Гималай және Сивалик жотасы. Әрбір белдеу геологиялық даму сатыларын көрсетеді. Бұл құрылым таулы бедердің күрделілігін дәлелдейді.
- Қар барысы – бұл өңірдің рәмізі. Ол өте сақ және сирек кездесетін жыртқыш. Оның тіршілік етуі экожүйенің саулығын білдіреді.
- Жоғарғы таулы аудандарда як – аса маңызды мал. Ол сүт, жүн және жүк тасуға пайдаланылады. Машина жүре алмайтын жерлерде як таптырмас көлік.
- Биіктікке бейімделмеген адам биік таулы дертке шалдығуы мүмкін. Бұл жағдай 3000 метрден бастап байқалады. Акклиматизация ережелерін сақтау қауіпсіздік үшін маңызды.
- Эвересттің солтүстік жағындағы Ронгбук монастырі – әлемдегі ең биік ғибадатханалардың бірі. Бұл жерге альпинистер мен қажылар келіп, тыныштық іздейді.
- Жаңбыр маусымында көшкіндер мен селдер жолдарды жауып тастайды. Сол себепті жергілікті тұрғындар алдын ала азық-түлік жинап, қауіпсіз жолдарды таңдайды.
- Бұл аймақ климатологтар мен метеорологтар үшін табиғи зертхана болып табылады. Мұнда жаһандық жылынудың әсері мен муссондардың мінез-құлқы зерттеледі.
- Гималайлар туралы аңыздарда йогилер, рухтар мен «қар адамы» жиі кездеседі. Бұл мифтер географиялық атаулар мен жергілікті салт-дәстүрге әсер еткен.
- Жергілікті тағамдар қарапайым, бірақ нәрлі. Күнделікті асқа цампа, момо, арпа сорпасы және як еті кіреді. Бұл тағамдар суық климатта өмір сүру үшін қажет күш береді.
- Эверест базалық лагерьіне және Аннапурна шеңберіне жасалатын треккинг – әлемдік саяхатшылар арасында кең танымал. Жол бойында ауылдар, ормандар мен асулар кездеседі.
- Мұндағы кейбір көлдер көгілдір түсімен ерекшеленеді. Бұл – минералдар мен мұздықтардан келетін судың әсері. Көптеген көлдер қасиетті орын деп есептеледі.
- Өңірдегі этникалық және тілдік әртүрлілік таңғаларлық. Бір аңғардың ішінде бірнеше ұлт өмір сүре алады. Бұл – аймақтың мәдени байлығының көрсеткіші.
- Гималай жотасы климаттық қалқан рөлін атқарады. Ол оңтүстіктен келетін ылғалды және солтүстіктен соғатын суық ауаны тежейді. Соның салдарынан ауа райы әр беткейде бір-бірінен күрт ерекшеленеді.
- Аспалы көпірлер мен тоннельдер шалғай елді мекендерді байланыстырады. Инженерлік шешімдер табиғи қауіптерді ескере отырып жобаланады.
- Дрондар мен спутниктер мұздықтардың қозғалысын бақылауға мүмкіндік береді. Бұл мәліметтер қауіпсіздікті арттыру үшін қолданылады.
- Көптеген адамдар үшін бұл таулар – рухани ізденістің мекені. Қажылық, тыныштық және өзін табу мақсатында адамдар осы аймаққа келеді.
Гималай – табиғаттың алып ескерткіші ғана емес, адамзат пен Жер арасындағы нәзік байланыстың бейнесі. Бұл жердің геологиялық, мәдени және климаттық маңыздылығын түсіну – оны сақтауға деген алғашқы қадам. Гималай таулары – әлі де зерттелмеген сыр мен биіктіктің символы болып қала береді.
