Жер бетіндегі табиғат ғажайыптары адамды өз ауқымымен, сұлулығымен және ежелгі тарихымен таң қалдыра алады. Солардың бірі – АҚШ-та орналасқан Гранд-Каньон. Бұл таңғажайып жыра тек географиялық нысан емес, сонымен қатар миллиардтаған жылдар бойы қалыптасқан Жердің геологиялық тарихының көрінісі. Аризона штатында орналасқан бұл ұлттық саябақ жыл сайын миллиондаған туристі баурап, ғалымдарды, зерттеушілерді, саяхатшыларды және суретшілерді шабыттандырып келеді. Төменде біз осы табиғи кереметке қатысты көпшілік біле бермейтін қызықты деректермен танысамыз.
- Гранд-Каньон АҚШ-тың Аризона штатында орналасқан және осы аттас ұлттық саябақтың негізгі бөлігі болып табылады. Оның жалпы аумағы 4900 шаршы шақырымнан асады.
- Жыраның ұзындығы шамамен 446 шақырымды құрайды, ал ені 6 мен 29 шақырым аралығында ауытқиды. Ең терең жері 1800 метрден асады.
- Бұл ғажайыпты қалыптастырған негізгі табиғи күш – Колорадо өзені. Ол миллиондаған жылдар бойы тау жыныстарын тіліп өтіп, осындай алып жыраны қалыптастырды.
- Каньондағы ең көне тау жыныстарының жасы 1,8 миллиард жыл деп есептеледі. Олар Жердің геологиялық эволюциясы туралы құнды мәлімет береді.
- Қуаң және тастақты ландшафтқа қарамастан, каньонда тіршілік көп. Мұнда 90-нан астам сүтқоректі, 450-ге жуық құс түрі және 1700-ден астам өсімдіктер тіркелген.
- Жыраның жоғарғы және төменгі бөліктеріндегі ауа райы қатты өзгеше болуы мүмкін. Төменгі бөлігінде аптап ыстық болса, жоғарғы жағында салқын болады.
- 1908 жылы АҚШ президенті Теодор Рузвельт Гранд-Каньонға ұлттық ескерткіш мәртебесін берді. Ал 1919 жылы ол ресми түрде ұлттық саябақ деп жарияланды.
- 1979 жылы ЮНЕСКО бұл нысанды Дүниежүзілік мұра тізіміне қосты. Бұл оның жаһандық деңгейдегі табиғи және мәдени маңызын мойындау болды.
- Каньон ежелден жергілікті тайпаларға белгілі болған. Хопи, навахо, пайют сияқты үндістер бұл аймақты қасиетті жер деп есептеген.
- Археологтар мұнда адамның 12 мың жылдан астам бұрын қоныстанғанына дәлел тапқан. Бұл өңірдің терең тарихи маңызын көрсетеді.
- Каньондағы ең әйгілі нысандардың бірі – «Скайуок» деп аталатын шыны платформасы. Ол жыраның үстінде 1200 метр биіктікте ілініп тұр.
- Гранд-Каньон астрономиялық бақылау үшін әлемдегі ең қолайлы орындардың бірі саналады. Жарықтың ластануының болмауы жұлдыздарды анық көруге мүмкіндік береді.
- Жыл сайын саябақты 6 миллионнан астам адам тамашалайды. Ол АҚШ-тағы ең танымал ұлттық саябақтардың қатарына кіреді.
- Жыра ішінде 320 шақырымнан астам жаяу жүргіншілерге арналған соқпақтар бар. Олардың кейбірі тек тәжірибелі туристерге жарамды.
- Ең танымал бағыттардың бірі – Bright Angel Trail. Бұл соқпақ арқылы каньон түбіне түсіп, бірнеше күндік саяхат жасауға болады.
- Жаз мезгілінде жыраның түбіндегі температура 45 градустан жоғары көтерілуі мүмкін. Мұндай жағдайда серуендеушілерге алдын ала дайындық қажет.
- Каньонның ішінен ағып жатқан Колорадо өзенінің ұзындығы шамамен 2330 шақырымды құрайды. Ол бірнеше штат үшін маңызды су көзі болып табылады.
- Саябақ аумағында туристерге арналған ранчолар мен кемпингтер бар. Табиғатпен жақын байланыста болғысы келетін жандар үшін бұл таптырмас мүмкіндік.
- Қыс мезгілінде каньонның жоғарғы бөлігін қар жауып тұрады. Бұл көрініс табиғаттың ерекше контрастын көрсетеді.
- Тау жыныстары қызыл, сары және қызғылт түстерге боялған. Бұл әр түрлі геологиялық дәуірлердің айқын көрінісі.
- Мұнда өте сирек кездесетін жануарлар да мекендейді, соның ішінде Калифорниялық кондор бар. Ол жойылып кету қаупінде болған, бірақ қайта енгізу бағдарламасы арқылы популяциясы қалпына келтірілді.
- Гранд-Каньон – геологтар мен биологтар үшін ашық аспан астындағы зертхана. Жер шарының даму тарихын зерттейтін мамандар осында жиі келеді.
- Қатты желдер мен найзағайлар каньондағы ерекше жартасты пішіндерді қалыптастырады. Олардың көпшілігі пішініне қарай атау алған.
- Каньонның кейбір бөліктері әлі де толық зерттелмеген. Оларға жету тек тікұшақпен немесе бірнеше күндік қиын сапар арқылы мүмкін.
- 1956 жылы каньон үстінде АҚШ тарихындағы ең ірі әуе апаттарының бірі орын алды. Бұл оқиға азаматтық авиация ережелерінің жаңартылуына себеп болды.
- Саябақта дрондарды рұқсатсыз ұшыруға тыйым салынған. Бұл табиғатты сақтау және келушілердің қауіпсіздігі үшін жасалған шара.
- Гранд-Каньон ғасырлар бойы суретшілер, жазушылар мен фотографтарға шабыт беріп келеді. Ол американ табиғатының нышанына айналған.
- Каньон ішінде сталактиттері бар көне үңгір орналасқан. Ондағы кейбір натек құрылымдарының жасы 700 мың жылдан асады.
- Туристердің тек 10 пайызға жуығы ғана жыраның шетінен төмен түседі. Көпшілігі шолу алаңдарынан ғана көрініске тамсанады.
- Бұл жерде Rim to Rim марафоны өткізіледі, яғни қатысушылар жыраны бір шетінен екінші шетіне дейін кесіп өтеді. Мұндай жарыс қатысушыдан ерекше шыдамдылық пен дайындықты талап етеді.
- Жыл бойы түрлі фестивальдер, танымдық бағдарламалар мен экскурсиялар ұйымдастырылады. Олар каньонның бай табиғатын тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.
- Гранд-Каньон сейсмикалық белсенді аймақта орналасқан. Дегенмен, мұнда жер сілкіністері сирек әрі әлсіз болады.
- Табиғаттың қатаң жағдайына қарамастан, каньон тірі әрі үнемі өзгеріп отыратын ландшафт болып қала береді. Жел, су және уақыт оның пішінін күн сайын өзгертуді жалғастыруда.
Гранд-Каньон – жай ғана геологиялық нысан емес, ол Жер тарихының үнсіз куәсі, табиғаттың мәңгілік шеберлігінің көрінісі. Әрбір сапар осы жыраға – уақыт пен кеңістіктің тереңдігіне жасалған ерекше саяхат. Бұл табиғи ескерткішті қорғау – оны болашақ ұрпаққа жеткізудің кепілі.
