Мазмұны
Адам рационының маңызды бөлігін құрайтын көкөністер мен жемістер – дәмі мен түсі ғана емес, құрамындағы дәрумендер мен микроэлементтер арқылы да денсаулық кепілі. Бірақ оларды ұзақ уақыт балғын күйінде сақтау оңай емес. Дұрыс сақталмаған жағдайда өнімдер тез бұзылып, иістеніп, жарамсыз болып қалады. Бұл тек азық-түлік шығынына әкеліп қана қоймай, адамның денсаулығына да зиян тигізуі мүмкін. Сондықтан әрбір өнім түріне сәйкес келетін сақтаудың тиімді әдістерін білу – күнделікті тұрмыста аса қажет дағды. Бұл мақалада көкөністер мен жемістерді ұзақ әрі сапалы сақтау жолдарын қарастырамыз.
Сақтаудың негізгі қағидалары
Жемістер мен көкөністердің балғын күйін сақтау үшін бірнеше қарапайым, бірақ маңызды ережелерді сақтау қажет. Әр өнім түрінің температураға, ылғалдылыққа және жарыққа деген өз ерекшелігі болады.
- этилен бөлетін және оған сезімтал өнімдерді бірге сақтауға болмайды;
- жеміс-көкөністерді жуып барып сақтауға қою ұсынылмайды;
- бүлінген және жарамды өнімдерді қатар қоюдан аулақ болу керек;
- ауа айналымын қамтамасыз етпейтін қаптаманы қолданбаған жөн;
- өнімдердің күйін жүйелі түрде тексеріп тұру қажет.
Осы қағидалар сақталған жағдайда, жеміс-көкөністердің жарамдылық мерзімі бірнеше есе артады.
Сақтауға арналған қолайлы орындар
Өнімдердің сақтау мерзімі олар орналасқан ортамен тығыз байланысты. Дұрыс таңдалған орын олардың дәмін, құрылымын және құндылығын ұзақ уақыт бойы сақтауға көмектеседі.
- Тоңазытқыш. Бұл – көкөніс пен кейбір жемістерге арналған ең көп қолданылатын әдіс. Тоңазытқышта температура мен ылғалдылық тұрақты болып, көк шөп, сәбіз, капуста мен жидектер жақсы сақталады. Алайда банан, авокадо секілді кей өнімдер мұндай салқындықты ұнатпайды.
- Жертөле немесе қойма. Мұндай орындар түйнекті көкөністер үшін таптырмас орта. Тұрақты салқындық пен қараңғылық – картоп, қызылша және асқабақ сияқты өнімдердің бұзылуын тежейді. Бұл жағдайда ауа айналымына назар аудару қажет.
- Пәтердегі салқын әрі қараңғы бұрыш. Жертөле болмаса, балкон немесе қойма ішінен салқын әрі желдетілетін аймақты таңдауға болады. Мұнда сарымсақ, пияз, алмұрт, алма секілді өнімдер жақсы сақталады.
Сақтау орны дұрыс таңдалса, өнімнің сыртқы көрінісі мен құрамындағы пайдалы заттар ұзақ уақыт сақталады.
Өнім түріне қарай сақтау әдістері
Әр өнімнің өз сипатына сай тәсілі бар. Сол себепті оларды бірнеше топқа бөліп қарастырған жөн.
- Түйнекті және тамырлы көкөністер. Картоп, сәбіз, қызылша, ақжелкек тәрізді өнімдерді ағаш үгіндісімен немесе құммен жабылған жәшіктерге сақтау – ең тиімді әдіс. Бұл ылғалды сіңіріп, шіруден қорғайды. Жәшіктердің тесігі болып, ауа айналымы болу керек.
- Шырынды жемістер. Алма, алмұрт, шабдалы секілді жемістер салқын орта мен төмен ылғалдылықты қажет етеді. Оларды қағазға орап, бір қатарға жайып қойған дұрыс. Бұл соғылып кетудің және бұзылудың алдын алады.
- Жидектер мен көк шөп. Құлпынай, таңқурай, ақжелкен, аскөк сияқты өнімдер өте тез бұзылады. Балғын күйінде сақтау үшін оларды дымқыл майлыққа орап, контейнерге салып, тоңазытқышта сақтау қажет.
Әр топтың өз талаптарын ескере отырып сақтау – тағамның сапасын сақтаудың кілті.
Жіберілетін жиі қателіктер
Кей жағдайларда дұрыс сақтамау салдарынан өнімдер тез бұзылып, жарамсыз күйге түседі. Мұндай қателіктерден сақтану үшін төмендегідей кеңестерді ескеріңіз:
- қызанақты тоңазытқышқа қоюға болмайды – дәмі мен құрылымы өзгереді;
- банан мен алманы бірге сақтамаңыз – этилен газ жемістің пісіп, шіруін жылдамдатады;
- редистің жапырақтарын кесіп тастамасаңыз, ылғал тартылып, ол солып қалады;
- тез бұзылатын өнімдерді көп мөлшерде бірден сатып алуға болмайды;
- өте құрғақ немесе ылғалды орта өнімнің табиғи қалпын бұзады.
Осы қателіктерден сақтана білсек, өнімдердің дәмі мен сапасын жоғалтпай ұзақ сақтауға болады.
Сақтау мерзімін ұзартудың қосымша тәсілдері
Артық өнімді сақтау немесе маусымдық жемістерді қысқа дайындау үшін төмендегі әдістер тиімді болып саналады.
- Вакуумдық қаптама. Ауа сорылып алынған соң бактериялар мен зеңдердің дамуы тежеледі. Қатты құрылымды көкөністер мен жемістер үшін бұл әдіс ұзақ уақытқа мұздату кезінде де қолайлы.
- Кептіру немесе мұздату. Маусымнан тыс уақытта тұтыну үшін өнімдерді кептіріп немесе мұздатып қою – өте тиімді. Алма, қара өрік, цуккини секілді жеміс-көкөністерді турап, кептіргіште дайындауға болады. Немесе аз мөлшерлеп бөліп, мұздатуға болады.
- Маринадтау және консервілеу. Қияр, бұрыш, қызанақ сияқты өнімдерден түрлі тұздық, джем және тосап әзірлеп, шыны ыдыста сақтауға болады. Бұл әдіс арқылы өнімдер жыл бойына жарамды күйде сақталады.
Осы тәсілдер әсіресе бақша өнімі көп болған маусымда өте пайдалы.
Көкөністер мен жемістерді ұзақ әрі пайдалы күйінде сақтау үшін әрбір ұсақ-түйекке мән беру қажет. Әр өнімнің табиғи ерекшелігіне сәйкес орта таңдап, тиісті әдісті қолдану – бұзылудың алдын алудың басты шарты. Бұл тек азық-түлік шығынын азайтып қоймай, отбасының денсаулығын да жақсартады. Уақтылы тексеру, дұрыс сұрыптау және тиімді орау – сақтаудың ажырамас бөлігі. Дұрыс сақталған өнім – сапалы және пайдалы тағамның кепілі. Тиісті күтім жасалса, әрбір жеміс пен көкөніс ұзақ уақыт бойы балғындығын сақтайды.
