Ғарыш әлемі ежелден-ақ адамзаттың қызығушылығын оятқан құпияларға толы. Осы кеңістіктегі таңғажайып денелердің бірі – комета. Ол аспан бетінде жарқырай көрініп, ежелгі халықтардың бойына қорқыныш ұялатқан, ал қазіргі ғылым үшін – зерттеудің маңызды нысаны. Кометалар өзінің құрылымы, қозғалысы және әсер ету ерекшеліктерімен ерекшеленеді. Бүгінде бұл аспан денелері жайлы көптеген қызықты деректер белгілі. Төменде кометалар туралы таңғаларлық 28 факт берілген – олар бұл құбылысты жаңа қырынан тануға көмектеседі.
- Кометалар негізінен мұз, шаң және қатып қалған газдардан тұрады. Сол себепті оларды кейде «ғарыштық лас қар түйіршіктері» деп атайды.
- Кометаның шлейфі тек Күнге жақындағанда пайда болады. Себебі күн жылуы мұзды ерітіп, газдар мен шаң бөлініп шығады.
- Бір кометаның екі түрлі құйрығы болуы мүмкін. Біреуі иондалған газдардан, екіншісі шаң бөлшектерінен тұрады.
- Комета шлейфі әрқашан Күннен қарама-қарсы бағытта бағытталады. Бұл құбылыс күн желі мен сәулеленудің әсерінен туындайды.
- Кометаның ядросы көбінесе шағын қаланың көлеміндей ғана болады. Бірақ ол үлкен жарық эффектісін тудыра алады.
- Кейбір кометалар Күн жүйесі арқылы бір-ақ рет өтеді. Мұндай траекториясы бар кометалар параболалық деп аталады.
- Көптеген кометалардың орбиталары сопақша келеді. Сол себепті олар ұзақ уақыт бойы алыс аймақтарда қозғалады.
- Оорт бұлты – кометалар пайда болатын ықтимал аймақ. Ол Плутоннан әрі орналасқан және Күн жүйесін қоршап тұр.
- Периодты кометалар Күнге белгілі уақыт аралығында қайта оралады. Мысалы, Галлей кометасы шамамен әр 76 жыл сайын көрінеді.
- Галлей кометасын адамзат ежелгі дәуірлерден бастап бақылаған. Ол Қытай, Ежелгі Рим секілді өркениеттер жазбаларында кездеседі.
- Кометалар кейде ерекше жарықтанып көрінеді. Бұл олардың белсенділігі мен Күнге қашықтығына байланысты.
- Кейбір кометалар бөлшектеніп кетеді. Мұндай кезде бірнеше бөлек дене пайда болып, жеке орбита бойымен қозғалады.
- 1994 жылы Шумейкер-Леви кометасының қалдықтары Юпитермен соқтығысты. Бұл ХХ ғасырдағы астрономия үшін маңызды оқиға болды.
- Кейбір кометалар Жерде метеорлық жауын-шашын туғызады. Мысалы, Персеид метеор ағыны Свифт-Таттл кометасымен байланысты.
- Комета қозғалысының жылдамдығы кейде 150 000 км/сағ-тан асады. Мұндай көрсеткіштер перигелийден өту кезінде байқалады.
- «Розетта» ғарыш аппараты алғаш рет комета ядросына қонды. Бұл оқиға 2014 жылы Чурюмов-Герасименко кометасында жүзеге асты.
- Кометаның Жерге құлау ықтималдығы өте аз. Көпшілігінің орбитасы қауіпсіз қашықтықта орналасқан.
- Ғалымдар кометалар Жерге суды әкелуі мүмкін деген болжам айтады. Бұл теория мұхиттар пайда болуымен байланыстырылады.
- Ежелгі халықтар кометаларды апаттың белгісі санаған. Орта ғасырда оларды соғыс пен індеттің хабаршысы деп есептеген.
- Астрономдар кометаларды арнайы фильтрлер арқылы бақылайды. Бұл олардың құрамындағы газдарды ажыратуға көмектеседі.
- Бұрын адамдар комета құйрығын от немесе құдайдың белгісі деп санаған. Оның кенеттен пайда болуы үрей туғызған.
- Кейбір кометаларды жай көзбен көруге болады. Әсіресе өте жарық түрлері телескопсыз-ақ байқалады.
- Кометалар орбитасын планеталармен жақындасқанда өзгерте алады. Бұл құбылыс гравитациялық әсер деп аталады.
- Кейбір кометалардың орбиталық айналымы миллиондаған жылға созылады. Олар ішкі Күн жүйесіне өте сирек оралады.
- Бірқатар кометалар ашқан ғалымдардың атымен аталады. Мысалы, Хейл-Бопп кометасы екі астрономның құрметіне аталған.
- Комета ядросынан бөлініп шығатын заттар «кома» деп аталатын бұлт түзейді. Ол жарықты шағылыстырып, жарқырай көрінеді.
- Кометалық шаң Жер атмосферасына түсіп отырады. Оның бөлшектері тіпті полярлық мұздардан да табылған.
- Кометалар ақындар мен суретшілерге шабыт көзі болған. Олардың тылсым табиғаты мәдениет пен өнерде жиі бейнеленеді.
Бұл мәліметтер кометалардың тек ғылыми нысан ғана емес, ғаламның терең сырын ашуға бағытталған көпір екенін көрсетеді.
Кометалар — Жер аспанында сирек кездесетін, бірақ зор маңызға ие ғарыштық құбылыстардың бірі. Олар бізге Күн жүйесінің ерте кезеңі жайлы құнды мәлімет береді. Кометаларды бақылау – тек ғылыми ізденіс емес, сонымен қатар адамзаттың ғарышқа деген қызығушылығының айғағы. Ғылым дамыған сайын олардың құпиясы ашыла бермек.
