Мазмұны
Әрбір адамның өмірі шешімдер, бағыттар мен ұмтылыстардан тұрады. Бір арман орындалмай ұмытылып кетсе, екіншісі нақты жоспар мен жүйелі әрекет арқылы жүзеге асады. Кез келген ниетті нақты нәтижеге айналдыру үшін алдымен мақсатты дұрыс құра білу қажет. Жоспарсыз әрекет көбіне нәтиже бермейді, ал мақсат айқын болса, адам уақыт пен күшті тиімді пайдаланады. Сол себепті мақсат қою жай ғана ниет емес, тағдырға ықпал ететін құрал ретінде қарастырылуы тиіс. Бұл мақалада мақсатты дұрыс қойып, оған саналы түрде жетудің негізгі жолдарын қарастырамыз.
Мақсат не үшін керек
Мақсат – әрекетке бағыт беретін ішкі бағдар. Ол адамды басы артық нәрседен арылтып, нақты нәтижеге жеткізетін жолға түсіреді. Мақсат болмаған жағдайда назар шашырап, әрекеттер мағынасыз қайталанады. Ал дұрыс қойылған мақсат бейберекет шешімдерден сақтайды.
Әсіресе өмір жолында өзгерістер болғанда, мақсат адамға сенімділік береді. Жүйелі жоспар адамның мазасыздығын азайтып, күш-қуатты нақты әрекетке бағыттайды.
Жақсы мақсаттың белгілері
Кез келген ниет шынайы нәтижеге әкелмейді. Нақты әрі тиімді мақсат құру үшін белгілі бір қағидаларға сүйену керек. SMART жүйесі – бұл тұрғыда ең танымал және қолайлы тәсіл.
Мына белгілер дұрыс қойылған мақсаттың негізгі сипаттары болып табылады:
- нақты әрі түсінікті болуы;
- өлшеуге, нәтижесін бағалауға болатындығы;
- қолжетімді және мүмкіндіктерге сай келуі;
- жеке маңызы бар, өзге тараптан мәжбүрлі түрде таңылмаған болуы;
- уақытпен шектелген, нақты мерзімі белгіленген болуы.
Егер осы сипаттардың бірі болмаса, қойылған міндеттің орындалуы қиындайды немесе мүлде іске аспайды.
Жіберілетін қателіктер
Көп адам мақсат қоюдан көңілі қалып жатады, себебі бастапқы кезеңде жіберілген қателіктер нәтижеге жетуге кедергі келтіреді. Мұндай сәтсіздіктердің алдын алу үшін ең жиі кездесетін мәселелерді білу маңызды.
Төменде кең таралған қателер көрсетілген:
- тым жалпылама, іс-әрекетпен байланыссыз тұжырым;
- өзгенің мақсатына еліктеу, ішкі қажеттілікпен сәйкес келмеу;
- аралық қадамдардың жоқтығы;
- барлық жағдайдың мінсіз болуын күтіп, бастамауды кейінге қалдыру;
- сәтсіздіктен қорқу, алғашқы әрекетке кірісуге батылсыздық таныту.
Өзін дұрыс тану, тұрақты талдау жасау және әдісті икемдеп өзгерту – мұндай қателіктерден аулақ болудың ең тиімді жолдары.
Мақсат қою мен оған жету кезеңдері
Жетістікке жетудің ықтималдығын арттыру үшін жүйелі түрде әрекет ету қажет. Төменде кез келген жағдайда қолдануға болатын қадамдар тізімі берілген.
- Мақсатты нақты тұжырымдаңыз. «Көбірек табыс тапқым келеді» деген жалпылама тілекті «Жыл соңына дейін табысымды белгілі бір соммаға дейін көбейту» деп өзгертіңіз. Мұндай нақтылық нәтиже туралы нақты көзқарас қалыптастырады.
- Мақсаттың мәнін анықтаңыз. «Бұл маған не үшін керек?» деген сұраққа шынайы жауап беріңіз. Ішкі мотивация болғанда кедергілерге төтеп беру жеңілдейді.
- Жолды кезеңдерге бөліңіз. Ауқымды мақсатты бірнеше қысқа және нақты қадамға бөлген жөн. Осылайша бағыттан таймай, аралық жетістіктерді байқап отыруға болады.
- Уақыт шегін белгілеңіз. Нақты мерзім мотивацияны арттырады және жалқаулықты азайтады. Уақыты белгісіз жоспардың орындалуы көбіне кейінге шегеріледі.
- Қажетті ресурстарды анықтаңыз. Қандай білім, тәжірибе, қолдау немесе құрал қажет екенін бағалаңыз. Қайсысы бар, қайсысы жетіспейтінін нақтылаңыз.
- Қауіп-қатерлерді ескеріңіз. Не кедергі болуы мүмкін екенін алдын ала болжаңыз. Болжамды сценарийлерге дайын болу сенімділікті арттырады.
- Үнемі өз-өзіңізді бақылап отырыңыз. Апта немесе ай сайын алға жылжуды сараптап, нәтижелерге сәйкес әдістеріңізді реттеңіз. Бұл тәсіл сізге жоспардан ауытқымауға көмектеседі.
- Әрбір жетістікті бағалаңыз. Тіпті ең кіші қадам да назардан тыс қалмауы тиіс. Бұл ішкі сенімділік пен мотивацияны күшейтеді.
Жүйелі жұмыс көңіл-күйдің тұрақтылығын сақтап, тапсырмаларды нақты әрі тиімді орындауға жағдай жасайды.
Мотивацияны тұрақты ұстау жолдары
Кейде тіпті нақты мақсат болса да, күш пен ынта төмендейді. Мұндай жағдайларға жол бермеу үшін мотивацияны қолдайтын амалдарды алдын ала жоспарлау қажет.
Төмендегі тәсілдер мақсатқа ұмтылу барысында қуат береді:
- әрекетке мағына мен құндылық беру;
- жақын адамдардың немесе кәсіби ортаның қолдауы;
- болашақ нәтиженің нақты бейнесін көз алдына елестету;
- кіші жетістіктерге қуану және өзіңізді марапаттау;
- сәтсіздіктерден қорықпай, олардан сабақ алу.
Осы элементтер мотивацияны ұзақ мерзімге сақтап, қиын кезеңдерде де алға жылжуға көмектеседі.
Қолдануға ыңғайлы әдістер мен құралдар
Қазіргі таңда мақсатқа жетуге көмектесетін түрлі тәсілдер мен әдістер бар. Олардың кейбірін күнделікті өмірде еш қиындықсыз қолдануға болады.
Міне, бірнеше тиімді мысал:
- Мақсат күнделігін жүргізу. Жеке ойлар, кедергілер мен жетістіктерді жазып отыру арқылы жүйелілік қалыптасады. Бұл бақылау сезімін арттырып, тәртіпті нығайтады.
- «Күніне 1%» әдісі. Күн сайын өте шағын әрекет арқылы алға жылжу ұсынылады. Ұзақ уақыт бойы тұрақты қадамдар үлкен өзгеріске алып келеді.
- Көрнекі мақсат картасы. Қиялыңыздағы нәтижені суреттермен немесе сызбамен бейнелеу – мақсатты нақтылау тәсілі. Бұл әдіс сананы бейімдеуге және назарды нақтылауға көмектеседі.
- «Егер – онда» әдісі. Бұл әдіс тосын жағдайларға алдын ала дайын болуға мүмкіндік береді. Мысалы: «Егер жалқаулық сезінсем, тізімдегі бір ғана тапсырманы орындаймын».
Бұл тәсілдердің әрқайсысын адамның өмір салтына, мінезіне және дағдысына қарай икемдеуге болады.
Мақсат қою және оған жету – кездейсоқ емес, үйренуге болатын дағды. Дұрыс құрылымдалған мақсат назарды шоғырландырып, күмән мен қорқыныштан арылуға сеп болады. Саналы түрде алға ұмтылған адам күнделікті істерін нақты нәтижеге айналдыра алады. Мотивация, икемділік және ішкі мағына табу жолды жеңілдетіп қана қоймай, оны мәнді етеді. Ең бастысы – жылдамдық емес, тұрақтылық пен әрбір қадамның мағынасын түсіну.
