Табиғат әлемі сан қырлы жұмбақтарға толы, ал мұздықтар – соның ең әсерлі әрі нәзік көріністерінің бірі. Мыңдаған жылдар бойы қалыптасқан мұз массалары жер бетінің бедерін өзгертіп, жаһандық климатқа орасан зор ықпал етеді. Мұздықтар тек Арктика мен Антарктидада ғана емес, биік таулы аймақтарда да кездеседі. Олар – тіршіліктің өткенін зерттеуге мүмкіндік беретін табиғи мұрағат қана емес, болашаққа қауіп төндіретін климаттық өзгерістердің көрсеткіші де. Бұл ғажайып табиғи құрылымдарды жақсырақ түсіну үшін олардың беймәлім ерекшеліктерін білу маңызды. Назарларыңызға мұздықтар туралы қызықты әрі пайдалы 28 дерек ұсынылады.
- Жер шарындағы тұщы судың шамамен 69%-ы мұздықтарда жинақталған. Бұл судың басым бөлігі Антарктида мен Гренландияда орналасқан.
- Мұз қатты болғанымен, мұздықтардың өзі ағып қозғала алады. Олар өз салмағының әсерінен баяу төмен қарай сырғиды.
- Кейбір мұздықтар тәулігіне бірнеше метрге дейін жылжи алады. Дегенмен көп жағдайда олардың қозғалыс жылдамдығы бір күнде бірнеше сантиметрден аспайды.
- Антарктидадағы мұз қабатының қалыңдығы 4 шақырымға дейін жетеді. Оның астында таулар, аңғарлар және тіпті тұйық көлдер жасырынған.
- Кейбір мұздықтарда жасы 800 мың жылдан асатын ауа көпіршіктері бар. Ғалымдар осы көпіршіктерді зерттеу арқылы ежелгі атмосфера құрамын анықтайды.
- Климаттың өзгеруі мұздықтардың жылдам еруіне себеп болып отыр. Бұл құбылыс Альпі, Гималай және Анд тауларында ерекше байқалады.
- Мұздықтардың қозғалысы нәтижесінде терең шатқалдар мен аңғарлар түзіледі. Олар уақыт өте келе жыныстарды қажап, U тәрізді формалар қалыптастырады.
- Мұздың көгілдір түске енуі оның тығыздығына байланысты. Ескі және сығылған мұз жарықты аз шағылыстырып, қысқа толқындарды өткізеді.
- Антарктидада жер астынан жылу бөлінуі арқылы сұйық күйде сақталған көлдер бар. Олар миллиондаған жылдар бойы сыртқы ортамен байланыссыз өмір сүріп келеді.
- Гренландиядағы мұздықтардың бетімен ағып жатқан өзендер бар. Бұл өзендер кенеттен жарықтарға түсіп, суды тереңге әкетеді.
- Аляскада кері бағытта қозғалатын мұздық бар. Мұндай ерекше қозғалыс геологиялық және климаттық факторларға байланысты.
- Мұздық үңгірлерінде жарқыраған мұз қабырғалары көрінеді. Бұл үңгірлер көркемдігімен және нәзіктігімен таңғалдырады.
- Көптеген мұздықтар шегініп, артында көлдер қалдырады. Бұл жаңа су қоймалары кейде тасқын қаупін тудырады.
- Соңғы мұз дәуірі шамамен 12 мың жыл бұрын аяқталған. Алайда сол кездегі мұз қалдықтары қазіргі климатқа әсер етіп отыр.
- Мұз қабаттарынан ежелгі жануарлар мен өсімдіктердің қалдықтары табылады. Олар өте жақсы сақталған күйде кездесіп, ғылыми жаңалықтарға жол ашады.
- Мұздықтардан көтерілген шаң жел арқылы басқа өңірлерге тарайды. Бұл құбылыс топырақ түзілуіне және өсімдіктердің дамуына әсер етеді.
- Кейбір мұздықтардың бетінде қара жолақтар пайда болады. Олар жанартау күлінен немесе алыстан келген шаң бөлшектерінен тұрады.
- Мұздық ішінен уілдеген дыбыстар естілетін жағдайлар болады. Бұл – мұздың қозғалысы мен жарықтардың түзілуіне байланысты табиғи үндер.
- Швейцарияда «мұз жапқыш» деген ерекше мамандық бар. Бұл жұмысшылар мұздықтарды арнайы матамен жауып, еру үдерісін баяулатады.
- Мұздықтар Дүниежүзілік мұхит деңгейін реттеуде маңызды рөл атқарады. Олардың еруі су деңгейінің көтерілуіне және жағалаулардың су астында қалуына әкеледі.
- Марста да мұздықтар бар. Олар мұздаған су мен көмірқышқыл газынан тұрады, үсті шаңмен жабылған.
- Таулы аймақтарда мұздықтар ауыз судың негізгі көзі болып табылады. Олардың жоғалуы миллиондаған адамға әсер етуі мүмкін.
- Ғалымдар мұздықтарды спутниктер арқылы бақылайды. Бұл еру үдерісін бақылап, салдарын болжауға мүмкіндік береді.
- Мұздықтардан аққан су әдетте ерекше көгілдір түске ие болады. Бұл – ұсақ бөлшектердің жарықты арнайы диапазонда шағылыстыруымен түсіндіріледі.
- Тропикалық аймақтарда да мұздықтар кездеседі. Мысалы, Килиманджаро шыңында мұз шоғырлары бар, бірақ олар жылдан жылға кішірейіп барады.
- Оңтүстік Патагонияда өсуін жалғастырып жатқан сирек мұздықтар бар. Перито-Морено мұздығы климаттың ерекше жағдайының арқасында тұрақты күйде тұр.
- Кейбір мұздықтар өте баяу қозғалады, сондықтан оларды «уақыттың мұздаған өзені» деп атайды. Олар мыңдаған жыл бойы ландшафты өзгертіп отырады.
- Мұздықтар күн сәулесінің 90%-ына дейін шағылыстырады. Бұл Жердің салқындауына көмектесіп, жаһандық температураны тұрақтандырады.
Осы деректер мұздықтардың табиғаттағы орны қаншалықты маңызды екенін айқын көрсетеді. Олар тек мұз массасы ғана емес, жаһандық экожүйенің тірегі әрі климаттың сақтаушысы. Мұздықтардың еруі – адамзатқа берілген ескерту іспетті. Табиғатқа деген қамқорлық пен жауапкершілік олардың болашақ ұрпаққа да жетуін қамтамасыз етеді.
