Табиғатта адамды таңдай қақтыратын, ерекше сұлулығымен баурап алатын құбылыстар көп. Солардың бірі – АҚШ пен Канада шекарасында орналасқан әйгілі Ниагара сарқырамасы. Бұл ғажап көрініс тек көркем көрінісімен ғана емес, сонымен қатар туризм, энергетика және экология салаларындағы маңыздылығымен ерекшеленеді. Жыл сайын миллиондаған турист осы сарқырамаға келіп, судың күшін, тұман мен кемпірқосаққа оранған құбылысты тамашалайды. Тарихпен, аңыздармен және инженерлік жаңалықтармен астасқан Ниагара туралы мәліметтер адамды бейжай қалдырмайды. Төменде ұсынылған деректер бұл табиғи құбылысты жаңа қырынан тануға көмектеседі.
- Ниагара сарқырамасы АҚШ пен Канада шекарасында орналасқан. Ол Нью-Йорк штаты мен Онтарио провинциясының арасындағы су ағысын бөліп тұр.
- Сарқырама үш негізгі бөліктен тұрады. Олар – Канадалық «Тұяқ» сарқырамасы, Америкалық сарқырама және олардың қасында орналасқан «Фата» сарқырамасы.
- Барлық бөліктерінің жалпы ені 1200 метрден асады. Мұндай ауқым оны әлемдегі ең кең сарқырамалардың біріне айналдырады.
- Судың құлау биіктігі шамамен 53 метрді құрайды. Биіктігі кейбір сарқырамалардан төмен болса да, су көлемі оның қуатын еселеп көрсетеді.
- Әр секунд сайын шамамен 2800 тонна су құлап отырады. Бұл жүздеген теміржол цистернасының көлеміне тең.
- Сарқырама шамамен 12 мың жыл бұрын пайда болған. Ол соңғы мұз дәуірінен кейін, еріген судың жұмсақ жыныстарды тесіп шығуынан қалыптасқан.
- Уақыт өте келе сарқырама өзен бойымен жоғары қарай жылжып келеді. Геологтар оның жылына 30 сантиметрге шегініп жатқанын анықтаған.
- Ниагара екі елге де электр энергиясын өндіретін маңызды ресурс болып табылады. Шекараның екі жағындағы гидроэлектр станциялары миллиондаған тұрғынды жарықпен қамтамасыз етеді.
- Қыста сарқырама жартылай қатып, мұз аркалары мен мұнаралар түзіледі. Бұл көріністі көруге келетін саяхатшылар саны суыққа қарамастан азаймайды.
- Өзен бойындағы су ресурстары көптеген өндіріс орындарын қамтамасыз етеді. Сондықтан бұл аймақ өнеркәсіп үшін де тиімді.
- «Ниагара» атауы жергілікті үндіс тайпасының тілінен шыққан және «гүрілдеген су» деген мағына береді. Бұл атау сарқыраманың дыбысын дәл сипаттайды.
- XIX ғасырда бұл мекен жаңа үйленген жұптар үшін бал айын өткізуге арналған романтикалық орынға айналды. Олар табиғаттың сұлулығынан шабыт алатын.
- 1969 жылы инженерлер Америкалық сарқыраманы уақытша «өшіріп» тастады. Бұл зерттеу мақсатында және жыныстардың эрозиясын бақылау үшін жасалды.
- Сарқырама көптеген фильмдер мен телебағдарламаларда көрініс тапқан. Ол комедиядан бастап триллерге дейінгі жанрларда жиі пайдаланылған.
- Сарқырама астындағы өзен түбінен қарау алаңына апаратын туннель бар. Туристер ол арқылы сарқыраманың дәл жанына барып, судың гүрілін естіп, су тамшыларын сезіне алады.
- 1901 жылы Энни Тейлор есімді 63 жастағы әйел сарқырамадан бөшке ішінде аман өткен алғашқы адам болды. Ол бұл әрекетті танымал болу үшін жасаған.
- Одан кейін көптеген батыл адамдар осы әрекетті қайталауға тырысты. Бірі тірі қалды, енді бірі қаза тапты, ал бүгінде бұл заңмен қатаң тыйым салынған.
- Сарқырамада үнемі жарық шоулары мен отшашулар ұйымдастырылады. Бұл көріністер тұман мен су бетіндегі шағылыстармен ерекше әсер береді.
- Сарқырама өз микроклиматын қалыптастырады. Ылғал ауа мен тығыз өсімдіктер бұл аймақты өзгеше етеді.
- Ол көптеген ақын-жазушыларға шабыт сыйлаған. Мысалы, Марк Твен мен Оноре де Бальзак шығармаларында осы сарқырама туралы жазған.
- Әуеден қарағанда сарқырама аттың тұяғына ұқсайды. Осы себепті Канадалық бөлігінің атауы «Тұяқ» болып қалыптасқан.
- Сарқырама жанында Ниагара-Фолс атты қала орналасқан. Онда мұражайлар, ойын-сауық орындары және бақылау мұнаралары бар.
- «Фата» сарқырамасының үстінде жаяу жүргінші көпірі орналасқан. Бұл көпірден сарқыраманың ең әсерлі көріністерінің бірі ашылады.
- Ғалымдардың болжауынша, 50 мың жылдан кейін сарқырама жоғалуы мүмкін. Себебі өзен арнасы тегістеліп, су ағымының бағыты өзгеруі ықтимал.
- Гүрілдеген су мен тоқтаусыз қозғалысқа қарамастан, сарқырама жанында ерекше тыныштық сезіледі. Көпшілік бұл орынды күш-қуат беретін, ойды сергітетін мекен деп сипаттайды.
Ниагара сарқырамасы – табиғаттың құдіретін дәлелдейтін керемет нысан. Ол тарих пен ғылымды, эмоция мен энергияны тоғыстырған символға айналған. Бүгінде де бұл ғажап сарқырама миллиондаған адамның жүрегінен орын алып, адам мен табиғат арасындағы үндестікті еске салып тұрады.
