Карстық үңгірлер адамзат тарихында әрдайым құпиясы мен ғажайып сұлулығымен таңдандырған. Табиғаттың ерекше туындысы саналатын бұл үңгірлер түрлі пішіні, кристалды таза көлдері және тылсым тыныштығымен ерекше әсер қалдырады. Геологтар мен спелеологтар, сондай-ақ табиғатты сүйетін жандар үшін жер асты лабиринттері – зерттеуге тұрарлық табиғи кереметтердің бірі. Карстық үңгірлер әлемнің әр түкпірінде кездеседі және олардың пайда болу жолы, көлемі мен құрылымы әртүрлі. Төменде осы ерекше табиғи құбылысқа қатысты отыз қызықты мәлімет ұсынылады.
- Карстық үңгірлер жерасты суларымен тау жыныстарының еруі нәтижесінде пайда болады.
- Әдетте мұндай қуыс әк тастан түзіледі, кейде гипс, доломит немесе мәрмәр жыныстарында да кездеседі.
- Карстық процестің толыққанды үңгірге айналуы мыңдаған, тіпті миллиондаған жылға созылуы мүмкін.
- Көмірқышқыл газына бай су жынысты біртіндеп ерітіп, ұзын туннельдер мен үлкен залдар жасайды.
- Әлемдегі ең ұзын карстық жүйе – АҚШ-тағы Мамонт үңгірі, оның ұзындығы 670 шақырымнан асады.
- Кейбір қуыстар өте тереңде орналасқан, кейде жүздеген метрге дейін жетеді.
- Үңгір ішінде көбіне сталактиттер мен сталагмиттер түзіледі, олар тамған судан минералдар жиналуы арқылы өседі.
- Бір сталагмиттің өсуі бірнеше жүз, тіпті мың жылға созылуы мүмкін.
- Кей кезде сталактит пен сталагмит бірігіп, тұтас тас бағандарға айналады.
- Карстық үңгірлер сирек кездесетін жарқанаттар, жәндіктер мен тіпті ерекше балықтар үшін мекен болады.
- Жерасты үңгірлерінде температура әдетте тұрақты болып, маусым ауысымына тәуелді болмайды.
- Кейбір жерасты көлдер мен өзендер мөлдірлігімен және қанық көгілдір түсімен таңдай қақтырады.
- Үңгірдегі су соншалық таза болады, кейде қабырғаның бейнесі шексіз тереңдік әсерін береді.
- Карстық түзілістер барлық құрлықта кездеседі, тек Антарктидада жоқ.
- Кейбір елдерде (мысалы, Словения мен Қытайда) карстық аймақтар жер аумағының едәуір бөлігін қамтиды.
- Көптеген көне өркениеттер карстық бастауларды қасиетті орын немесе ауыз су көзі ретінде пайдаланған.
- Кейбір халық сенімінде үңгірлер – о дүниеге апарар қақпа немесе рухтар мекені деп саналған.
- Карстық үңгірлерге саяхат жасау үшін арнайы дайындық пен құрал-жабдық қажет, өйткені жер астында қауіп-қатер көп.
- Көптеген спелеологтар мұндай жүйелерді арқан, шам және қорғаныс киімімен зерттейді.
- Үңгірлерде тек жер бетінде кездеспейтін ерекше кристалдар табуға болады.
- Кейбір карстық жүйелер әлі де толық зерттелмеген, олардың ұзындығы жыл сайын ұлғайып келеді.
- Үңгір ішіндегі ауа ылғалдылығы көбіне 100 пайызға жақын, бұл ерекше микроклимат қалыптастырады.
- Кей үңгірлерде көне адамдардың іздері, тасқа салынған суреттер мен тұрақ қалдықтары кездеседі.
- Жер асты организмдері күн сәулесінсіз өмір сүруге бейімделген, олар энергияны түрлі химиялық қосылыстардан алады.
- Кейбір қуыстарда тыныс жолы ауруларын емдеуге арналған спелеотерапия жүргізіледі.
- Ең ірі үңгір залдарына тұтас ғимарат немесе шағын стадион сыйып кетеді.
- Қабырға арқылы аққан су кейде ерекше минералды өрнектер мен түрлі-түсті жолақтар түзеді.
- Кейбір аймақтарда жерасты сарқырамалар мен гейзерлер кездеседі, олар жарық түскенде ерекше көрінеді.
- Карстық опырылулар мен шұңқырлар жаңа жерасты көлдер мен өзендердің пайда болуына себеп болады.
- Карстық үңгірлер ғалымдар үшін ерекше табиғи зертхана ғана емес, сонымен бірге Жердің өткеніне қатысты құнды ақпарат сақтаушы болып саналады.
Карстық үңгірлер – Жердегі ең тылсым әрі ғажайып мекендердің бірі. Оларды зерттеу жаңа сыр ашып, тың деректер береді, ал саяхат жасау – ерекше әсер мен ұмытылмас сезім сыйлайды. Жер асты әлемі әлі де көптеген жұмбақтарын ашқан жоқ, сондықтан адамзаттың қызығушылығы уақыт өткен сайын арта түсуде.
