Әрбір халықтың рухани және материалдық мәдениетінде ою-өрнек ерекше орын алады. Қазақтың дәстүрлі ою-өрнектері ғасырлар бойы ұрпақтан-ұрпаққа мұра болып келеді, олар халқымыздың дүниетанымын, өмір салтын, әдет-ғұрпын бейнелейді. Оюлар арқылы ата-бабаларымыз табиғатпен үйлесімділігін, тіршілік туралы көзқарасын, жақсылыққа деген ұмтылысын білдірген. Қазіргі заманда ұлттық нақышқа деген қызығушылық қайта жаңғырып, қазақ өрнектері тек елімізде ғана емес, шетелдерде де танымал бола бастады. Олардың терең мағынасы, түрлі-түсті бояуы мен күрделі құрылымы кез келген адамды таң қалдырады.
- Қазақ ою-өрнегі тек әшекей үшін ғана емес, белгілі бір мағынаны жеткізу үшін де қолданылған. Әрбір өрнек – өзіндік ақпарат пен мән-мағынаға ие таңба.
- Көптеген оюлар табиғатпен тығыз байланысты. Қазақ даласында өскен өсімдіктер, жануарлар және табиғат құбылыстары өрнек түрінде бейнеленген.
- Әрбір өрнек элементінің өзіндік символдық мәні бар. Мысалы, спираль мәңгілікті, шеңбер өмірді, үшбұрыш қорғанысты білдіреді.
- Өрнекте қолданылатын түстерге де үлкен мән берілген. Қызыл, көк, ақ және қара түстер жиі кездеседі және олардың әрқайсысы белгілі бір ұғымды білдіреді.
- Баран, түйе мен жылқы мотивтері – қазақ оюында жиі кездесетін тақырыптар. Бұл жануарлар көшпенді өмірдің маңызды бөлшегі болған, олардың бейнесі молшылық пен сәттілік әкеледі деп сенген.
- Әйелдер ою-өрнек жасауды жас кезінен үйреніп, шеберліктің қыр-сырын ұрпақтан-ұрпаққа жеткізіп отырған. Бұл өнер әрі кәсіби, әрі рухани еңбек саналған.
- Ою салуға ең қолайлы материал – киіз. Киізден жасалған бұйымдар, кілемдер мен текеметтер қазақ үйінің басты әшекейі болған.
- Өрнек тек тұрмыстық заттарда емес, әшекей бұйымдарда да кеңінен қолданылған. Сақина, білезік, алқаға кішкентай өрнектер салынған, олар иесіне қорғаныш болып саналған.
- Қазақстанның әр өңірінің өзіне тән ою ерекшелігі бар. Әр өрнек арқылы бұйымның қай аймаққа тән екенін анықтауға болады.
- Шеберлер көбінесе дәстүрлі элементтерді өз қалауынша үйлестіріп, ерекше композициялар жасаған. Бұл тәсіл өрнек өнерінің дамуына және әр отбасының өзіндік ерекшелігін сақтауға мүмкіндік берді.
- «Қошқар мүйіз» – ең көне әрі танымал оюлардың бірі. Оның пішіні молшылықты, күш-қуатты және берекені бейнелейді.
- Оюларда құс бейнесі жиі кездеседі. Құс – еркіндік, бақыт және рухани дамудың белгісі. Әсіресе бүркіт – тәуелсіздіктің символы ретінде кең таралған.
- «Су» өрнегі тазалық пен жаңаруды білдіреді. Мұндай өрнек мерекелік киімдерге, тұрмыстық бұйымдарға жиі салынады.
- Оюмен өрнектелген кілемдер келіннің жасауында ерекше орын алған. Олар шаңырақтың жылуын, ұрпақтар сабақтастығын сақтаған.
- Декоративті композицияларда симметрия принципі жиі қолданылады. Бұл әлемнің үйлесімділігі мен тәртібін, қорғанышты білдіреді.
- Өрнек кейде көз тиюден сақтайтын белгі ретінде қолданылған. Күрделі өрнектердің жамандықтан қорғайтынына сенген.
- Кейбір ою-өрнек арқылы адамның қай руға немесе тайпаға тиесілі екенін білуге болатын. Бұл әлеуметтік мәртебе мен шығу тегін көрсеткен.
- Қазіргі дизайнерлер ұлттық өрнекті киімде, аксессуарларда және интерьер заттарында кеңінен қолданады. Этно мотивтер заманауи бұйымдарға ерекше рең береді.
- Ертеректе әр үйдің киіз үйі, оның төсеніштері ерекше өрнекпен безендірілген. Мұндай бұйымдар өнердің шынайы үлгісі саналған.
- Өрнектерде көшпенділердің тұрмыс-тіршілігі мен табиғатқа, өмірге деген көзқарасы бейнеленген. Бұл сюжеттер халықтың дүниетанымын көрсетеді.
- Дәстүрлі оюларда түстердің үйлесімі эстетика ғана емес, мағынаға да ие болған. Әр түс өз символикасына ие болып, кейде өрнектің мағынасын толық өзгертетін болған.
- Қазіргі таңда қазақ ою-өрнегі ұлттық мәдениеттің ажырамас бөлігіне айналды. Ол дәстүр сабақтастығын сақтауға және шығармашылық ізденіске шабыт береді.
Қазақтың ою-өрнегі – терең тарихы мен ерекше мәні бар құндылық. Бұл ұлттық өнер бүгінгі күні де өз маңызын жоғалтқан жоқ және жас ұрпақтың рухани дүниесін байыта түседі.
Өз мәдениетіне, дәстүріне құрметпен қарау – халықтың болашағын жарқын етеді.
Ою-өрнек өнерін сақтау және насихаттау – рухани байлығымызды келер ұрпаққа жеткізудің маңызды жолы.
