Тауыс – әлемдегі ең әсерлі құстардың бірі, оларды сәнді қауырсындары мен ерекше мінез-құлқы ерекшелендіреді. Олардың сұлулығы ғасырлар бойы суретшілерге, ақындарға және мүсіншілерге шабыт берген. Бұл құстар әртүрлі халықтар мәдениетінде байлықтың, мақтаныштың және тіпті мәңгіліктің нышанына айналды. Танымалдығына қарамастан, олардың өмірінің көптеген қырлары көпшілікке әлі де беймәлім. Ғылыми зерттеулер бұл ғажайып жаратылысты түсінуге жаңа мүмкіндіктер ашады. Төменде тауыстар туралы ең қызықты деректер берілген.
- Тауыстар қырғауылдар тұқымдасына жатады. Бұл – Азия мен Африкада таралған бірнеше түрі бар ірі жерүсті құстарының тегі. Оларға қырғауылдар мен құрлар жақын туыс болып есептеледі.
- Ең көп танылған түрі – үнді тауысы. Ол ашық көк түсті қауырсындарымен және еркектеріндегі сәнді ұзын құйрығымен ерекшеленеді, бұл құйрық ұрғашыларды тарту үшін қолданылады.
- Тауыстың «құйрығы» шын мәнінде құйрық қауырсындары емес, ұзартылған жамылғы қауырсындардан тұрады. Ал нағыз құйрық қауырсындары осы әсем желпуіштің астында жасырын орналасқан.
- Еркек тауыстың құйрық қауырсындарының ұзындығы 1,5–2 метрге дейін жетуі мүмкін. Мұндай құрылым құсты ауырлатып, ептілігін азайтады, бірақ қос жыныстық таңдауда маңызды рөл атқарады.
- Тауыстар қауырсындарын тез ашып, желпуіш пішініне келтіре алады. Бұл қауырсын түбіндегі арнайы бұлшықеттердің жұмысының нәтижесі.
- Құйрықтағы көзге ұқсас әшекейлер «көзше» деп аталады. Ғалымдардың пікірінше, олар ұрғашыларды қызықтырып қана қоймай, жыртқыштарды үркітуге де көмектеседі.
- Ұрғашы тауыстар «тауыша» деп аталады. Олардың түсі қарапайым, негізінен қоңыр және сұр реңктерде болып, жұмыртқа басу кезінде жасырынып қалуға мүмкіндік береді.
- Жас еркектер үш жасқа дейін ұзын құйрыққа ие болмайды. Қауырсындарының түсі жасына қарай қанығып, әсемденеді.
- Тауыстар бірнеше шақырымнан естілетін қатты дыбыс шығара алады. Бұл дыбыстар қауіпті ескертуге және жұптасу кезінде назар аудартуға қызмет етеді.
- Тауыстардың қорегі – тұқымдар, жәндіктер, ұсақ бауырымен жорғалаушылар және жемістер. Мұндай алуан түрлі рацион оларға әртүрлі ортаға бейімделуге көмектеседі.
- Табиғатта тауыстар ормандарда, орман шеттерінде және ауыл шаруашылық жерлерінде мекендейді. Олар ашық алаңдарда еркін құйрығын жайып көрсетуге қолайлы орындарды ұнатады.
- Үнді тауысы – Үндістанның ұлттық құсы. Оның бейнесі елдің елтаңбасында, тиындарында және сәндік өнерінде кездеседі.
- Үнді мәдениетінде тауыс сұлулық пен ізгіліктің нышаны саналады. Ежелден ол құдайлармен байланыстырылып, діни рәсімдерде қолданылған.
- Қауырсындарының ауырлығына қарамастан, тауыстар қысқа қашықтыққа ұша алады. Әдетте олар жыртқыштардан қорғану үшін ағаштарға қонады.
- Түнде олар жиі биік бұтақтарға жайғасады. Бұл әрекет оларды жердегі жыртқыштардан қорғайды.
- Жұптасу маусымында еркектер нағыз «би» көрсетеді. Олар құйрығын дірілдетіп, қатты дыбыс шығарып, қауырсындарын жарықта ерекше жарқырайтындай етіп көрсетеді.
- Құйрықтағы көзшелердің саны мен симметриясы қаншалықты жақсы болса, еркектің ұрғашыны тарту мүмкіндігі де жоғары болады.
- Тауыстардың өмір сүру ұзақтығы табиғатта қысқалау, ал қолда 15–20 жылға дейін жетеді.
- Табиғаттағы негізгі жаулары – қабыландар, жолбарыстар, шакалдар және ірі жыртқыш құстар. Кей аймақтарда адамдар да қауіп төндіреді.
- Тауыстардың қауырсындары әртүрлі мәдениеттерде бағаланған. Олар әшекейлерде, рәсімдік заттарда және киімдерде қолданылған.
- Қауырсындар уақыт өте түсін жоғалтпайды. Бұл олардың түсін пигмент емес, жарықты сындыру қасиеті қалыптастыратынымен байланысты.
- Қауырсын түсі жарықтың түсу бұрышына қарай өзгереді. Бұл құбылыс «иридесценция» деп аталады және қауырсындардың жарқырауына әсер етеді.
- Кей елдерде тауыстарды саябақтар мен бақтарда сәндік құс ретінде өсіреді. Олар аумаққа ерекше көрік береді.
- Жұптасу маусымында еркектер біршама агрессивті бола алады. Олар өз аумағын қорғап, қарсыластарға шабуыл жасауы мүмкін.
- Тауыстардың есте сақтау қабілеті жақсы дамыған. Олар тамақтанған жерлерін және өзімен байланысқан адамдарды таниды.
- Тауыстардың тырнақтары өткір. Олармен ұсақ жыртқыштардан қорғана алады.
- Көптеген аңыздарда тауыс мәңгіліктің символы ретінде сипатталады. Оның бейнесі Ежелгі Грекия, Қытай және Таяу Шығыс мифтерінде кездеседі.
- Қытай тауыстары ақ немесе аралас түсті болуы мүмкін. Мұндай құстар сиректігі және ерекше көрінісі үшін бағаланады.
- Альбинос тауыстардың қауырсыны толықтай ақ түсті. Ашық реңкіне қарамастан, олар да өте әсерлі көрінеді.
- Табиғатта тауыстар шағын топтар құрайды. Әдетте топта бір еркек және бірнеше ұрғашы балапандарымен болады.
- Балапандар жұмыртқадан шыққан сәттен бастап жүгіріп, қорек іздей алады. Аналық тек оларды бағыттап, қауіптен қорғайды.
- Кей елдерде тауыс еті бұрын дәмді ас ретінде саналатын. Қазіргі кезде бұл дәстүр сирек кездеседі.
- Тауыстар экожүйеде маңызды рөл атқарады, өйткені олар зиянды жәндіктерді жояды және өсімдіктердің тұқымдарын таратады.
Тауыс – тек әдемі құс қана емес, табиғи тепе-теңдіктің маңызды бөлігі. Оның мінез-құлқы, сыртқы көрінісі және мәдениеттегі орны оны ерекше жаратылыс етеді. Бұл деректер тауыстардың табиғаттағы маңызын жақсырақ түсінуге және оларды қорғау қажеттігін сезінуге көмектеседі.
