Күн жүйесі таңғаларлық құбылыстарға толы, әрбір ғаламшар өзіндік ерекшелігімен және құпиясымен дараланады. Сатурн — ерекше сақиналарымен және жұмбақ атмосферасымен көпшілікті қызықтыратын алыстағы алып планета. Ғасырлар бойы астрономдар осы аспан денесін бақылап, жаңа ғылыми жаңалықтарға жол ашып келеді. Қазіргі заманғы зерттеулер Сатурн табиғатының құпияларын ашуға және оны тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Бұл мақалада осы алып планетаға қатысты ең қызықты деректер жинақталған.
- Сатурн — Күн жүйесіндегі екінші ең үлкен планета, тек Юпитер ғана оны көлемі жағынан басып озады. Оның диаметрі шамамен 120 мың километрді құрайды.
- Сатурн атмосферасы негізінен сутегі мен гелийден тұрады. Сонымен қатар метан, аммиак және басқа да газдардың іздері кездеседі.
- Бұл планета миллиардтаған мұз бен шаңнан құралған орасан сақиналарымен танымал. Сақиналардың ұзындығы 280 мың километрге жетеді.
- Сақиналардың қалыңдығы көбіне 20 метрден аспайды, ал ені бірнеше жүз мың километрге созылады. Осы ерекшелік олардың мөлдір әрі нәзік көрінуіне әсер етеді.
- Сатурн — газды алып, оның қатты беті жоқ. Бұл ғаламшарға «қону» мүмкін емес, өйткені ол тығыз бұлт қабаттарына батумен аяқталар еді.
- Бұл планетада бір күн небәрі 10,5 сағатқа созылады. Яғни, тәулік Жердегіден екі есеге жуық қысқа.
- Сатурн Күнді бір айналып шығу үшін 29,5 жыл қажет етеді. Бұл оның ұзақ «жылының» себебі.
- Планетаның тығыздығы өте төмен, сондықтан гипотетикалық үлкен мұхит болса, ол су бетінде қалқып жүрер еді.
- Сақиналарды алғаш рет 1610 жылы Галилео Галилей байқады. Дегенмен ол бірден не көргенін түсіне алмады.
- Бұл планетада қуатты дауылдар мен ұйытқып соғатын желдер жиі байқалады. Желдің жылдамдығы кейде сағатына 1800 километрге жетеді.
- Сатурнның қуатты магнит өрісі бар, дегенмен Юпитермен салыстырғанда әлсіздеу. Бұл өріс зарядталған бөлшектердің қозғалысына әсер етеді.
- Сатурнның 80-нен астам табиғи серігі бар және олардың саны үнемі өсуде. Ең танымалдары — Титан, Энцелад және Мимас.
- Титан — Күн жүйесіндегі екінші ең үлкен серік және өзіндік тығыз атмосферасы бар жалғыз серік. Атмосфера негізінен азот пен метаннан тұрады.
- Энцеладта ғалымдар мұзды гейзерлерді байқаған, олар суды және бу бөлшектерін ғарышқа лақтырады. Зерттеушілер бұл серіктің астында мұхит бар деп санайды.
- Сатурнда пайда болатын полярлық шұғыла Жердегідей әдемі әрі түрлі-түсті. Бұл құбылыс магнит өрісі мен Күн желінің әрекеттесуінен туындайды.
- Планета осін өте жоғары жылдамдықпен айналып өтетіндіктен, оның полюстері айтарлықтай «сплюснуты». Бұл ерекшелікті ғарыштан түсірілген суреттерден байқауға болады.
- Сатурн Күннен алған энергиядан екі есе көп жылу бөледі. Бұл оның терең қабаттарындағы процестерге байланысты.
- Сақиналарда мұздың бөлшектері өте әртүрлі — кейбірі микроскопиялық, ал басқалары үйдің көлеміндей үлкен.
- Кейбір сақина бөлшектері Күн сәулесінің 80% дейінін шағылыстырады. Сондықтан олар көзге өте ашық және жарқыраған болып көрінеді.
- Сақиналардың өз атауы бар: ең ірілері A, B және C деп аталады. Арасында қараңғы саңылаулар мен бос кеңістіктер кездеседі.
- Сатурнның солтүстік полюсінде алтыбұрыш пішінді ерекше бұлт құрылымы анықталған. Ғалымдар бұл құбылыстың табиғатын әлі толық түсінген жоқ.
- Сатурнның тығыздығы Жерден сегіз есе төмен. Бұл оны ең «жеңіл» алып планета етеді.
- Титанда сұйық метан мен этаннан тұратын өзендер мен көлдер бар. Бұл – Жерден тыс жерде кездесетін ерекше табиғи құбылыс.
- Сатурнды жалаңаш көзбен бақылауға болады және ол ежелгі өркениеттерге белгілі болған. Жарқырағының арқасында оны кейде «жұлдыз» деп атаған.
- Планетаны қоршаған көптеген сақина доғалары бар, бірақ олар тұтас сақина түзбейді. Олар да мұз бен шаңнан құралған.
- Сатурн түнгі аспанда кейде Юпитермен қатар көрінеді, бұл екі алыптың ерекше үйлесімін тудырады.
- Сатурн әлем халықтарының мифологиясында маңызды рөл атқарған. Рим дәстүрінде ол ауыл шаруашылығының құдайы ретінде сипатталған.
- Беткейдегі ауырлық күші Юпитерден төмен, бірақ Жердегіден жоғары. Бұл планетаның көлемі мен массасына байланысты.
- Сатурнның кейбір серіктері Жерден тыс өмірді іздеуге қолайлы болуы мүмкін. Әсіресе, Энцеладтағы мұз астындағы мұхит ерекше қызығушылық тудырады.
- «Кассини» ғарыш аппараты 2004–2017 жылдар аралығында Сатурнды зерттеп, сақиналары мен серіктері туралы бірегей деректер жіберді. Осы миссияның арқасында ғалымдар Сатурн туралы бұрын-соңды болмаған мәліметтер алды.
Сатурнға қатысты бұл деректер ғаламшардың табиғи ерекшелігін терең түсінуге, әрі Күн жүйесінің құпияларына қызығушылықты арттыруға ықпал етеді. Бұл планета өз сұлулығы мен күрделілігімен әлі талай ғылыми жаңалықтарға түрткі болары анық. Болашақта зерттеушілер сақиналар мен серіктердің сырын тереңірек ашып, жаңа сұрақтарға жауап табады деп үміттенеміз.
