Мазмұны
Сән – адамның болмысын, қоғамдағы орнын және дәуір талабын көрсететін құрал. Киім тек ауа райынан қорғайтын жабын ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік, мәдени және саяси өзгерістердің айнасы. Бір ғасыр ішінде сән талай рет түрленіп, жаңа формалар мен мән-мағыналарға ие болды. Әр онжылдық өзіндік стильмен ерекшеленіп, уақыт рухын киім арқылы бейнеледі. Сән тарихын саралау арқылы қоғамның қандай өзгерістерден өткенін, адамдардың қандай идеалдарға ұмтылғанын түсінуге болады. Бұл мақалада біз 1920-жылдардан бастап бүгінге дейінгі сәннің негізгі кезеңдерін шолып шығамыз.
Сән ғасыр бойы бірде ережеге бағынып, бірде оған қарсылық білдірудің құралына айналды.
Әр онжылдықтағы сәннің ерекшеліктері
Уақыт өте киімге деген көзқарас, силуэт пен маталар өзгеріп отырды. Төменде әр кезеңнің басты сипаттары берілген:
- 1920-жылдар. Әйелдер алғаш рет корсеттен бас тартып, бел сызығы төмен, жеңіл әрі еркін пішімді көйлектерді кие бастады. Қысқа шаш үлгілері, шашағы бар көйлектер мен қарапайым силуэт сәнге енді. Бұл кезең еркіндік пен соғыстан кейінгі оптимизмді білдірді.
- 1930-жылдар. Әйелдік мүсін қайта алдыңғы қатарға шықты. Ұзын көйлектер, иықты айқындайтын жеңдер мен нәзік маталар кең тарады. Экономикалық дағдарыс сәнді ұстамды әрі классикалық бағытқа бұрды.
- 1940-жылдар. Соғыс сәнге қарапайымдық пен практикалық сипат әкелді. Қатты иықты пиджактар, тізеден төмен юбкалар және әскери реңктер басым болды. Күнделікті киімге әскери элементтер енді.
- 1950-жылдар. Соғыстан кейінгі гүлдену кезеңі әйелдік сәнді қайта жаңғыртты. Қатты белдік, кең етек, қолғап пен туфли – осы кезеңнің басты белгілері. Идеал «үй бикесі» бейнесі қалыптасты.
- 1960-жылдар. Жастар сәні үстемдік ете бастады. Қысқа белдемшелер, ашық түстер мен графикалық элементтер танымал болды. Мэри Куант пен Пьер Карден жаңа силуэт қалыптастырды.
- 1970-жылдар. Сәнде еркіндік пен әртүрлілік кезеңі басталды. Хиппи, диско мен бохо стильдері қатар өмір сүрді. Барқыт, мата шашағы, этникалық өрнектер сәнге енді.
- 1980-жылдар. Үлкен иықтар, неон түстер, спорттық және іскерлік стиль қатар қолданылды. Әйелдер кәсіби салада белсенді көріне бастады. «Power dressing» ұғымы осы кезде қалыптасты.
- 1990-жылдар. Минимализм мен көше стилі сәнге айналды. Джинсы, худи, қысқа топтар және кроссовкалар кең таралды. Поп-мәдениет сырт келбетке зор ықпал етті.
- 2000-жылдар. Y2K эстетикасы жарқыраған мата, төмен бел және спорттық образдармен ерекшеленді. Сәнге поп-әншілер мен реалити-шоулар әсер етті. Түрлі-түсті көзілдіріктер мен жылтыр маталар сәнде болды.
- 2010-жылдар. Жеке стиль мен стильдердің араласуы басым болды. Винтаж, спорттық үлгілер мен классикалық элементтер біріктірілді. Instagram сәнді қалыптастырушы жаңа платформаға айналды.
- 2020-жылдар. Ыңғайлылық, экология және цифрлық кеңістік сәнге әсер етуде. Oversize киім, нейтрал реңктер мен тұрақты өндіріс трендке айналды. Пандемия сәнді қайта ой елегінен өткізді.
Әр онжылдық өзінің кезеңдік ерекшеліктерін киім арқылы көрсетіп отырды.
Сәнге әсер еткен мәдени және технологиялық факторлар
Сәнге тек дизайнерлер ғана емес, сонымен бірге қоғам, технологиялар мен медиа да ықпал етті:
- музыка, кино және танымал тұлғалар киім стилін қалыптастырды;
- жаңа маталар мен өндіріс әдістері силуэт пен қолайлылықты өзгертті;
- интернет сәннің бүкіл әлемге таралу жылдамдығын арттырды;
- әлеуметтік желілер трендтерге жедел ықпал ететін күшке айналды;
- гендерлік бейтараптықтың таралуы ерлер мен әйелдер киімінің айырмашылығын азайтты;
- саналы тұтыну, киімді қайта қолдану және екінші ретті сән алдыңғы орынға шықты.
Қазіргі сән сыртқы келбеттен бөлек, ой мен ұстанымның көрінісіне айналды.
Соңғы 100 жылдағы сәннің тарихы – қоғамның, мәдениеттің және адамның өз болмысына деген көзқарасының эволюциясы. Бұрын киім ережеге бағынса, қазір ол жеке таңдаудың, еркіндіктің символына айналды. Әр дәуір өзіндік із қалдырды және бүгінде біз сол кезеңдердің ықпалын әр жерде көре аламыз. Қазіргі сән – тұлғаның ішкі дүниесін сыртқы келбет арқылы көрсету мүмкіндігі. Сән тарихын білу – бүгінгі таңда өз бейнеңді саналы түрде қалыптастырудың кілті.
