Жабайы табиғаттағы жануарлар әлемі алуан түрлілігімен таңғалдырады. Солардың ішінде ерекше келбетімен көзге түсетін зебраның орны бөлек. Африканың ашық даласында мекендейтін бұл жануар жолақ дене бітімімен ғана емес, мінез-құлқымен де ерекшеленеді. Зебра – биологиялық тұрғыда үйретуге көнбейтін, бірақ қоғамдас түрде өмір сүретін тіршілік иесі. Оның мінез-құлқы мен табиғи ерекшеліктері бүгінде де ғылыми зерттеулердің нысанына айналуда. Бұл мақалада зебраға қатысты қызықты әрі пайдалы 27 дерекпен таныса аласыз.
- Әр зебраның жолақ өрнегі қайталанбас. Бұл адам саусақ іздері тәрізді жеке даралықты білдіреді. Жолақтар зебраларды бір-бірінен ажыратуға көмектеседі.
- Зебраның үш негізгі түрі бар. Олар – жазығылық, таулық және Греви зебрасы. Әрқайсысы сыртқы түрі мен тіршілік ортасына қарай ерекшеленеді.
- Жолақтар дене температурасын реттеуге көмектеседі. Ақ бөліктер күн сәулесін кері қайтарады, ал қара сызықтар жылуды тартып, ауа айналымын тудырады. Бұл табиғи салқындату жүйесі қызметін атқарады.
- Ғалымдар жолақтардың шыбын-шіркейден қорғайтынын анықтаған. Жәндіктер жолақты денеге қонуға қиналады. Бұл зебра үшін өте пайдалы табиғи қорғаныс.
- Зебралар үйірмен өмір сүреді. Көбіне бір аталық бірнеше аналықпен және төлдерімен жүреді. Мұндай құрылым оларды жыртқыштардан сақтайды.
- Қауіп төнгенде зебралар дөңгелене жиналады. Олар сыртқа қарап тұрып, ортасында төлдерін қорғайды. Бұл тактика топтың аман қалуына көмектеседі.
- Зебра 65 км/сағ дейін жүгіре алады. Бұл жылдамдық оларға жыртқыштардан қашуға мүмкіндік береді. Дегенмен мұндай екпінді ұзақ уақыт сақтай алмайды.
- Қорғану үшін зебралар күшті тұяқ соққысын пайдаланады. Бір соққы арыстанды жарақаттауы мүмкін. Мұндай әдіс тек қауіп өте жоғары болғанда қолданылады.
- Зебралар бір-бірімен дыбыс арқылы байланысады. Олар қауіп, амандасу немесе реніш білдіретін түрлі үн шығарады. Әр түрдің өзіне тән дыбыстық арсеналы бар.
- Туғаннан кейін 10–15 минут ішінде құлын тұрып кете алады. Бір сағат ішінде енесінің артынан ере бастайды. Бұл табиғатта тірі қалу үшін өте маңызды.
- Буаздық мерзімі шамамен 12–13 айға созылады. Әдетте бір ғана төл туады. Егіздер сирек кездеседі.
- Құлын анасының иісі мен даусын бірден танып алады. Алғашқы күндері олар бір-бірінен ажырамай жүреді. Бұл ана мен төл арасындағы байланысты нығайтады.
- Зебралар антилопа және түйеқұспен бірге жайылуы мүмкін. Мұндай көршілестік қауіп туралы хабарды ертерек алуға мүмкіндік береді. Бірге өмір сүру жыртқыштан қорғануды жеңілдетеді.
- Көп уақытын жайылымда өткізеді. Ас қорыту жүйесі бірнеше кезеңнен тұрады. Бұл өсімдіктен барынша пайдалы затты сіңіруге жағдай жасайды.
- Көру және есту қабілеті жақсы дамыған. Көздері басының екі жағында орналасқан, бұл кең көру бұрышын қамтамасыз етеді. Құлақтары өз алдына айнала алады.
- Зебралар жерге аунап ойнағанды жақсы көреді. Бұл паразиттерден арылуға көмектеседі. Әсіресе күн ысыған кезде белсенділігі артады.
- Жолақтар құрсақтағы кезеңнен бастап қалыптаса бастайды. Эмбрион кезінде болашақ өрнек көріне бастайды. Туу кезінде бұл сурет толық көрініс табады.
- Қолға үйретуге болады, бірақ олар толықтай мойынсұнбайды. Табиғи мінезі сақталады. Бұл зебраны жабайы күйде қалдыратын себептердің бірі.
- Су және жайылым іздеп, ұзақ қашықтыққа көшеді. Қажеттілікке байланысты жүздеген шақырым жүріп өтуі мүмкін. Мұндай көші-қон табиғи тепе-теңдікті сақтау үшін маңызды.
- Зебраның тістеуі өте ауыр болады. Жақ сүйектері күшті. Тістеу көбінесе үйір ішіндегі дау кезінде орын алады.
- Кейде зебралар мыңдаған бастан тұратын үлкен табын құрайды. Әсіресе көші-қон кезінде бұл құбылыс жиі байқалады. Мұндай көрініс ерекше әсер қалдырады.
- Кейбір зебраларда қоңыр түсті жолақтар байқалады. Бұл генетикалық ерекшелікпен байланысты. Мұндай өзгеріс денсаулыққа әсер етпейді.
- Табиғи жаулары – арыстан, қабылан және гиена. Ең осалы – төлдер мен қарт жануарлар. Бірақ үйір бірлесе әрекет етіп, қауіптен қорғанады.
- Орта есеппен 20–25 жыл өмір сүреді. Қолда ұсталған жағдайда бұл көрсеткіш 35 жылға дейін жетуі мүмкін. Тиісті күтім ұзақ өмір сүруге әсер етеді.
- Африкалық аңыздарда зебра сұлулық пен үйлесімділік символы саналған. Оның жолақтары жарық пен қараңғылықтың тепе-теңдігін бейнелейді. Бұл бейне түрлі өнер туындыларында көрініс табады.
- Жолақ түс шөп арасында жақсы жасырынады. Әсіресе таң немесе кешкі уақытта көзге көрінбеу мүмкіндігі жоғары. Бұл жыртқыштан қорғанудың бір жолы.
- Ғалымдар зебраларды бақылау үшін GPS құрылғыларын қолданады. Бұл олардың қозғалысын зерттеуге мүмкіндік береді. Жиналған мәліметтер жабайы табиғатты сақтау ісіне көмектеседі.
Зебра – сұлулық пен табиғи үйлесімділіктің жарқын үлгісі. Оның биологиясы мен мінез-құлқы туралы білім табиғатқа деген қызығушылықты арттырып қана қоймай, оны қорғауға деген ұмтылысты да күшейтеді. Табиғи тепе-теңдікті сақтап қалу үшін осындай жануарлар туралы көбірек білу – баршамыздың ортақ міндетіміз.
