Жарқанаттар – адамдардың сан ғасырлар бойы қызығушылығын, үрейін және таңданысын тудырып келе жатқан ғажайып жаратылыстар. Бұл түнгі аспан тұрғындарына қараңғыда өмір сүруге және аң аулауға мүмкіндік беретін ерекше қабілеттер берілген. Олардың биологиясы, мінез-құлқы мен тіршілік ету ерекшеліктері соншалықты алуан түрлі, ғалымдар әлі күнге дейін жаңа деректер ашуда. Қорқынышты көрінісіне қарамастан, көптеген түрлері экологиялық тепе-теңдікті сақтауда маңызды рөл атқарады. Олар жәндіктердің санын реттеп, өсімдіктерді тозаңдандырады және тұқым таратады. Енді осы қызық әрі аз танымал деректер арқылы жарқанаттармен жақынырақ танысайық.
- Жарқанаттар – белсенді ұшуға қабілетті жалғыз сүтқоректілер. Олардың қанаттары – созылған саусақтарды жалғап тұрған жұқа тері жарғағы, бұл оларды әуеде епті әрі жылдам етеді.
- Әлемде 1400-ден астам жарқанат түрі бар. Бұл оларды кеміргіштерден кейінгі ең көп таралған сүтқоректілер қатарына қосады. Түрлерінің, пішіндерінің және өмір салтының алуан түрлілігі таңғалдырады.
- Кейбір түрлері тек жемістермен қоректенеді және адамға қауіп төндірмейді. Олар тұқым тарату арқылы ормандардың қалпына келуіне ықпал етеді.
- Кейбір түрлер миллиондаған дарадан тұратын колониялармен үңгірлерде тіршілік етеді. Мұндай бірге өмір сүру жылуды сақтауға және жыртқыштардан қорғануға көмектеседі.
- Көптеген жарқанаттарда эхолокация қабілеті бар. Олар жоғары жиілікті дыбыс шығарып, оның жаңғырығын қабылдап, толық қараңғыда бағыт таба алады.
- Жарқанаттардың көлемі өте әртүрлі. Мысалы, жарқанат-ағыз құмырсқашы небәрі 2 грамм тартады, ал алып ұшатын түлкінің қанат құлашы 1,7 метрге жетеді.
- Суық мезгілде кейбір түрлер зат алмасуды баяулата алады. Бұл оларға қысқы ұйқыға кетіп, азық аз кезде энергия үнемдеуге мүмкіндік береді.
- Кейбір түрлер жылырақ аймақ іздеп мыңдаған шақырымға қоныс аударады. Мұндай сапарлар оларға жоғары төзімділік пен жақсы бағдарлау қабілетін талап етеді.
- Жарқанаттар – ұсақ сүтқоректілер арасында ұзақ өмір сүретіндердің бірі. Кейбір даралары 30 жылға дейін тіршілік ете алады.
- Жәндікпен қоректенетін түрлері бір түнде өз салмағының жартысына тең жәндікті жей алады. Бұл оларды ауыл шаруашылығында таптырмас көмекші етеді.
- Көптеген түрлерде азықты табуға көмектесетін дамыған иіс сезу қабілеті бар. Мысалы, жемісқоректілер піскен жемістердің иісін алыстан сезе алады.
- Жарқанаттар кейбір өсімдіктерді тозаңдандыруда маңызды рөл атқарады. Олардың көмегінсіз банан немесе манго секілді тропикалық дақылдар толықтай көбейе алмайды.
- Көптеген түрлері жайлы аңыздарда айтылғандай қан ішпейді. Шын вампирлер тек Орталық және Оңтүстік Америкада кездеседі және көбіне жануарлардың қанымен қоректенеді.
- Олардың жүрегі белсенділікке байланысты соғу жиілігін өзгерте алады. Ұшу кезінде жүрек соғысы бірнеше есе жиілесе, ұйқыда баяулайды.
- Жарқанаттар басын төмен қаратып іліне ұйықтай алады. Мұндай қалып оларға тез ұшып кетуге және көптеген жауларынан жасырынып қалуға мүмкіндік береді.
- Қанатындағы тері өте сезімтал және ауа ағындарындағы ең кішкентай өзгерістерді сезеді. Бұл ұшудың дәлдігін және аңшылық тиімділігін арттырады.
- Кейбір түрлер қанаттарын «қол» ретінде пайдаланады. Олар қанаттарымен төліне пана жасап немесе тамақты таси алады.
- Жаңа туған жарқанаттар жалаңаш әрі дәрменсіз болады. Анасы оларды ұша алғанға және азық табуға үйренгенге дейін сүтімен асырайды.
- Жарқанаттар экономикалық тұрғыдан да пайдалы. Олар зиянкестердің санын азайту арқылы пестицидке кететін миллиондаған долларды үнемдейді.
- Кейбір халықтар жарқанатты бақыт пен ұзақ өмірдің нышаны деп санайды. Мысалы, Қытайда оның бейнесін әшекейде тұмар ретінде жиі қолданады.
- Жарқанаттар көптеген вирустарды өзіне зиян келтірмей тасымалдай алатын ерекше иммунитетке ие. Ғалымдар бұл қасиетті адамдарды емдеудің жаңа жолдарын табу үшін зерттеуде.
- Олар қоршаған ортадағы өзгерістерге тез бейімделе алады. Бұл қабілет оларға қалалық аймақтарда да тіршілік етуге мүмкіндік береді.
- Жарқанаттар толық қараңғыда тек эхолокацияға сүйеніп аң аулай алады. Бұл оларға көптеген түнгі жыртқыштардан артықшылық береді.
- Олардың қанаттары ауыр жарақаттан кейін де тез жазылады. Бұл жоғары тін қалпына келтіру қабілетіне байланысты.
- Кейбір түрлер тәуліктің уақыты мен ауа райына қарай дене температурасын реттей алады. Бұл энергияны үнемдеуге және қызып кетуден сақтануға көмектеседі.
- Жарқанаттар көптеген халықтардың мифологиясында ерекше орын алады. Кей мәдениеттерде олар құрметтеледі, кейбірінде – қорқыныш тудырады, бірақ оларға бейжай қарайтын адам аз.
Жарқанаттар – Жер бетіндегі ең жұмбақ тіршілік иелерінің бірі. Түрлерінің алуан түрлілігі, ерекше дағдылары және табиғатқа тигізетін пайдасы оларды жақынырақ тануға лайық етеді. Бұл ғажайып жаратылыстар туралы көбірек біле келе, олардың табиғаттағы орны орасан екенін және қорғауға мұқтаж екенін түсінеміз.
