Мазмұны
Күнделікті өмірде көпшілік адам біреуге бас тарту қиын екенін байқайды. Біреудің көңілін қалдырудан қорқу, жақтырмаушылықтан қашу немесе жай ғана ыңғайсыздық сезімі басым болып, адам өз шекарасын бұзып, қажеті жоқ нәрсеге келісіп қояды. Алайда «жоқ» деп айту қабілеті – өз-өзіне деген құрметтің, саналы шешім қабылдаудың және эмоционалдық саулықтың белгісі. Жеке шекараларды анық белгілеу – психологиялық тепе-теңдікті сақтаудың және жағымсыз жағдайлардан аулақ болудың тиімді тәсілі. Адам өз қалауын, мүмкіндіктерін және шектеулерін түсінгенде ғана үйлесімді өмір сүре алады. Бұл мақалада шекараны қорғау мен орынды түрде бас тарту тәсілдері қарастырылады.
Жеке пікірді білдіру, қажетсіз өтініштерден бас тарту немесе уақытты өзіңе маңызды іске арнау – адамның дербестігін қалыптастырады. Төменде «жоқ» деп айтуды үйренудің себебі мен пайдасы келтірілген.
Неліктен «жоқ» деп айту маңызды
- күйзеліс пен шаршауды болдырмауға көмектеседі;
- өз қадір-қасиетіңді нығайтады;
- өзгенің қысымы мен манипуляциясынан қорғайды;
- айналаңның саған деген құрметін арттырады;
- расында маңызды істерге уақыт бөлуге мүмкіндік береді.
Шынайы және сабырлы түрде айтылған бас тарту – қатынасты бұзбайды, керісінше, адалдық арқылы оны күшейтеді. Енді нақты не істеу керек екенін қарастырайық.
«Жоқ» деп айтуды үйренудің жолдары
- Өзіңнің құндылықтарың мен басымдықтарыңды түсін. Егер не маңызды екенін анық білсең, артық дүниелерге «жоқ» деу әлдеқайда оңай. Айқын мақсат пен нақты жоспар өз пікіріңді сенімді қорғауға көмектеседі. Бұл – өмірді басқаруға деген сенімді арттыратын алғашқы қадам.
- Жеңіл жағдайлардан баста. Алдымен аса маңызды емес жағдайларда «жоқ» деп айтуға тырыс. Мысалы, дүкендегі сатушыға немесе бейтаныс адамға қажетсіз ұсынысқа бас тарту жаттығу бола алады. Мұндай тәжірибе сенімділік береді және қиын сәттерге дайын болуға көмектеседі.
- Жұмсақ, бірақ анық сөз қолданыңыз. Қатты не дөрекі жауаптың орнына, сыпайы әрі нақты түрде пікір білдірген жөн. «Қазір қолым тимейді», «Бұл маған ыңғайсыз», «Осыны істегім келмейді» деген секілді жауаптар әңгімелесушіге құрмет көрсетіп, шекараңызды да айқын білдіреді.
- Артық ақталуға жол бермеңіз. Көп түсініктеме мен себептер келтіру шешімді әлсіретеді. Қысқа, нақты жауап жеткілікті. Мысалы, «Менің басқа жоспарым бар» деген сөйлем – жеткілікті негіз.
- Эмоцияны бақылауда ұстаңыз. Кейде адам «жоқ» деп айтқанда өзін кінәлі сезінеді. Бірақ есіңізде болсын – бас тарту бұл – жанжал емес, өз мүддеңді қорғау. Уақыт өте келе бұл әрекет қалыпты дағдыға айналады.
- Ассертивті болуға үйреніңіз. Ассертивтілік – өз ойын ашық әрі сыпайы жеткізе білу дағдысы. Бұл тәсілді үйрену арқылы адам өзіне сенімді бола түседі және өзгенің ықпалынан қорғана алады. Ол үшін арнайы жаттығулар мен тренингтер бар.
- Әр жағдайды саралап отырыңыз. Әр бас тартудан кейін, оның нәтижесін талдап, не сәтті болғанын, не қиындық туғызғанын ой елегінен өткізу маңызды. Бұл алдағы уақыттағы әрекетіңізге оң әсер етеді. Әр тәжірибе сізді мықтырақ етеді.
Бұл дағдыны меңгеру бір күнде болмайды, бірақ әрбір әрекет – алға басқан бір қадам.
Жеке шекараны қалай қорғауға болады
- өз шектеулеріңді нақты және тыныш түрде білдіру;
- өзге адам сенің кінәлі сезінуіңе жол бермеу;
- манипуляцияны тану және одан қорғана білу;
- ішкі түйсігіңе сену;
- бас тартуға басқа біреудің мақұлдауы қажет емес екенін түсіну.
Шекара тек сөзбен емес, әрекетпен де сақталуы тиіс. Бұл – ішкі еркіндік пен мықты тұлғаның белгісі.
«Жоқ» деп айту – өз мүддеңді қорғаудың табиғи тәсілі. Бұл дағдыны игерген адам өзіне сенімдірек болып, қажетсіз жауапкершіліктен арылады. Бас тарту – қатынасты бұзбайды, керісінше, шынайы әрі адал диалогтың негізі бола алады. Жеке кеңістікті сақтау адамды күйзелістен қорғайды және жан тыныштығын сақтауға мүмкіндік береді. Өз құндылығыңды сезіну мен соған сәйкес әрекет ету – толыққанды өмір сүрудің кілті.
