Мазмұны
Қазіргі ақпарат ғасырында адам санасы күн сайын сансыз мәліметтер ағынына ұшырайды. Көбінесе бұл деректер шынайы фактілер мен жалған пікірлердің араласуынан тұрады. Осындай жағдайда дұрыс шешім қабылдап, өмірде бағыт-бағдар табу үшін ойлау қабілетін жан-жақты жетілдіру қажет. Әсіресе, әртүрлі көзқарастарды саралап, дәлелдерді сұрыптап, шынайы қорытынды шығара білу маңызды. Мұндай қабілеттілік – сын тұрғысынан ойлау деп аталады. Бұл мақалада оның мәнін түсіндіріп, неге оны дамыту керек екеніне тоқталамыз.
Сын тұрғысынан ойлау дегеніміз не
Сындарлы ойлау – бұл біржақты көзқарасқа емес, дәлелдер мен логикаға негізделген тұжырым жасау қабілеті. Бұл – шүбә келтіру ғана емес, мәселенің мәніне терең бойлау, оның астарындағы себептерді ұғыну. Адам ақпаратты қабылдап қана қоймай, оны бағалап, сұрақтар қойып, салыстырып, тұжырым жасауға тырысады.
Сын тұрғысынан ойлаудың маңыздылығы
Бүгінгі қоғамда әрбір адам әртүрлі пікірлермен бетпе-бет келеді. Солардың ішінен шынайысы мен жалғанын ажыратып, өмірде дұрыс шешім қабылдау үшін сыншыл көзқарас қажет.
Сын тұрғысынан ойлау не үшін қажет:
- адамды жалған ақпараттан қорғайды;
- өз ойы мен пікірін сауатты жеткізуге үйретеді;
- шешім қабылдауда асығыстыққа жол бермейді;
- эмоция емес, логика арқылы ойлауға жетелейді;
- көпшілікке ермей, тәуелсіз ойлауға мүмкіндік береді;
- пікірталастарда дәлелмен сөйлеуге дағдыландырады;
- жеке жауапкершілік пен рефлексияны қалыптастырады.
Осындай артықшылықтар бұл қабілетті күнделікті өмірде де, кәсіби салада да аса маңызды етеді.
Сын тұрғысынан ойлаудың қолдану аясы
Бұл қабілет нақты өмірде түрлі жағдайларда пайдаға асады. Сыншыл ойлайтын адам әрбір дерекке күмәнмен емес, сауатты талдаумен қарайды. Ол нақты дәлелдерге сүйеніп, басқалардың ойына ере бермей, өзінің ұстанымын дәлелдеп шыға алады.
Сын тұрғысынан ойлау қолданылатын негізгі салалар:
- Қаржылық шешімдер қабылдау. Тәуекелді бағалау, салдарларын болжау арқылы адам орынсыз шығындардан сақтана алады.
- Ақпаратты талдау. Жаңалықтарды әртүрлі көзден оқып, салыстыру шындықты жалғаннан ажыратуға көмектеседі.
- Кәсіби әрекетте. Дәрігерден бастап заңгерге дейін, әр мамандықта терең талдау жасау – қателіктен сақтайды.
- Баланы тәрбиелеу. Сауатты ата-ана баласының мінезін дұрыс түсініп, тиімді әдіс қолдана алады.
- Қарым-қатынас кезінде. Даулы жағдайларда сабыр сақтап, дәлелді әрі сыпайы пікір айту – сындарлы ойлаудың белгісі.
Яғни бұл қабілет адамның интеллектуалдық және әлеуметтік деңгейін көтереді.
Сын тұрғысынан ойлауды қалай дамытуға болады
Бұл дағды бірден қалыптаспайды, оны күнделікті әрекеттер арқылы дамытуға болады. Төмендегі тәсілдер ойлау сапасын жақсартуға көмектеседі.
Сын тұрғысынан ойлауды дамытудың жолдары:
- түрлі ақпарат көздерінен оқып, салыстырмалы талдау жасау;
- әр жаңа мәліметке күмәнмен емес, сауатты сұрақтар қою арқылы қарау;
- кез келген пікірге дәлел сұрауды әдетке айналдыру;
- пікірталасқа қатысып, өз ойын нақты дәлелмен жеткізуге машықтану;
- кесімді шешім айтудан бұрын, оның арғы-бергі жағын таразылау;
- қателіктерді мойындап, одан сабақ алуға ұмтылу;
- логикалық сызбалар мен схемаларды қолдану арқылы ойыңды құрылымдау;
- күнделік жүргізіп, өз ойыңды жазбаша түрде талдау.
Осы әрекеттерді тұрақты түрде қолдану ойлау мәдениетін қалыптастырады.
Білім берудегі рөлі
Мектеп пен жоғары оқу орындарында бұл қабілетті дамыту маңызды міндеттердің бірі болуы керек. Тек ақпаратты жаттап қана қою емес, оны түсініп, қолдана білу – сындарлы ойлау арқылы жүзеге асады.
Оқыту барысында сын тұрғысынан ойлауды дамытудың тәсілдері:
- Жобалық тапсырмалар беру. Студент немесе оқушы өз бетінше ақпарат жинап, сараптама жасап, қорытынды шығаруға үйренеді.
- Топтық пікірталастар ұйымдастыру. Өзгелердің ойымен танысу арқылы көзқарас көкжиегі кеңейеді.
- Ашық сұрақтар қою. Бір ғана дұрыс жауапты емес, бірнеше нұсқаны ойлауға мүмкіндік туады.
- Шынайы мысалдарды талдау. Қоғамдағы нақты жағдайларға баға беру машығы қалыптасады.
- Шығармашылыққа еркіндік беру. Оқушы өзіндік ой айтуға, стандарттан тыс шешім табуға ұмтылады.
Мұндай тәсілдер білім алушының тұлғалық дамуына және белсенді өмірлік ұстанымына ықпал етеді.
Сын тұрғысынан ойлау – заманауи адамның басты интеллектуалдық құралы. Ол ақпаратты сүзгіден өткізіп, дұрыс шешім қабылдауға, дербес пікір қалыптастыруға және шынайылықты анықтауға мүмкіндік береді. Бұл дағдыны дамыту адамның ішкі сенімділігін арттырып, білім мен өмірлік тәжірибені тиімді пайдалануға көмектеседі. Ақпарат ағынына толы қоғамда осындай ойлау қабілеті – табысты болудың негізі.
