Табиғаттағы көптеген құбылыстар адам бойында таңданыс пен қорқыныш сезімін қатар тудырады. Әсіресе өз күшін бір сәтте көрсететін және бақылауға көнбейтін табиғи құбылыстар ерекше әсер қалдырады. Найзағай мен күн күркіреу дәл осындай құбылыстарға жатады. Бір сәтте аспанды жарып өтетін найзағай мен оның соңынан ілесетін гүріл табиғаттың құдіретін еске салады. Ғасырлар бойы адамзат бұл құбылысты бақылап, зерттеп келеді, дегенмен әлі күнге дейін найзағайдың кейбір қырлары толықтай ашылған жоқ. Төменде найзағай мен күн күркіреу туралы ең қызықты әрі аз белгілі деректер ұсынылған.
- Әлемде әр күні 8 миллионнан астам найзағай жарқылы тіркеледі. Бұл әр секунд сайын шамамен 100 рет найзағай ойнайды деген сөз.
- Найзағай тек жаңбырлы ауа райында болмайды. Құрғақшылық кезеңінде де, әсіресе шаңды дауылдар кезінде пайда болуы мүмкін.
- Бұлттардың ішінде өте күшті электр өрістері қалыптасады. Ол су тамшылары, мұз түйіршіктері мен қар кристалдарының соқтығысуынан туындайды.
- Найзағай арнасының температурасы 30 мың градусқа дейін жетеді. Бұл Күн бетінің температурасынан бес есе жоғары.
- Найзағай кезіндегі ток күші 100 мың амперден асып түседі. Бұл тұрмыстық электр желісіндегі токтан мың есе көп.
- Күн күркіреу ауа қабатының күрт кеңеюінен пайда болады. Жарық пен дыбыстың таралу жылдамдығы әртүрлі болғандықтан, алдымен найзағайды көреміз.
- Найзағайға дейінгі қашықтықты жарық пен дыбыстың айырмашылығы арқылы білуге болады. Әр үш секунд – шамамен бір шақырымға тең.
- Кейде бұлттар жауынсыз найзағай шығарады. Мұндай «құрғақ найзағайлар» көбінесе орман өрттеріне себепкер болады.
- Найзағай бір жерге бірнеше рет соғуы мүмкін. Әсіресе биік ғимараттар мен металл құрылымдарға жиі тартылады.
- Әлемдегі ең көп найзағай болатын аймақ – Венесуэладағы Маракайбо көлі маңы. Мұнда жылына 260 күнге дейін найзағай ойнайды.
- Жерден жоғары қарай ұшатын найзағайлар да кездеседі. Олар көбіне биік ғимараттардан бастау алады.
- Кейбір найзағайлар көзге көрінбейді. Олар бұлттардың ішінде пайда болып, сыртқа жарық шығармайды.
- Ғалымдар «спрайт» деп аталатын ерекше найзағайларды ашқан. Олар қызыл түсті жарқыл түрінде бұлттардың жоғары қабаттарында байқалады.
- Кейде найзағай бір бұлттан екінші бұлтқа көшеді. Мұндай көлденең найзағай жүз шақырымға дейін созылуы мүмкін.
- Найзағайлы бұлттар биіктігі 20 шақырымға жетуі мүмкін. Бұл жолаушы ұшақтарының ұшу биіктігінен әлдеқайда жоғары.
- Шар тәрізді найзағай да болады. Бұл өте сирек кездесетін құбылыс, ол ауада еркін қозғалады.
- Вулкан атқылау кезінде де найзағай пайда болады. Күл мен шаң бөлшектері электр зарядын жинайды.
- Найзағай тек құрлыққа ғана емес, су бетіне де түседі. Судың үстімен таралып, жақын маңдағы адамдар үшін қауіпті болуы мүмкін.
- Найзағайдан қорғау үшін найзағай тартқыштар қолданылады. Олар электр зарядын жерге бағыттайды.
- Найзағай ең жиі жаз мезгілінде байқалады. Бұл жылы ауа ағыстарының көтерілуіне және бұлттардың қалыптасуына байланысты.
- Құстар мен жануарлар найзағайдың жақындағанын алдын ала сезеді. Олар әдеттен тыс мазасыздық танытады.
- Найзағай адам өміріне қауіпті болуы мүмкін. Ол күйік, есту қабілетінің жоғалуы немесе жүректің тоқтауына әкелуі ықтимал.
- Найзағай ұрған адамның терісінде ерекше өрнектер қалады. Мұндай іздер «Лихтенберг фигуралары» деп аталады.
- Найзағай тікелей соқпаса да, электрлік кернеу арқылы тұрмыстық техниканы істен шығаруы мүмкін.
- Ғалымдар найзағайдың радиоактивті изотоптардың түзілуіне ықпал ететінін анықтаған. Бұл атмосфералық үдерістерді зерттеуде маңызды рөл атқарады.
- Қарлы боран кезінде де найзағайлар пайда болуы мүмкін. Мұндай құбылысты «қысқы найзағай» деп атайды.
- Найзағай жердегі азот айналымына ықпал етеді. Электр разрядтары атмосфералық азотты өсімдіктер үшін пайдалы қосылыстарға айналдырады.
- Найзағай тек Жерде ғана емес, Юпитер мен Сатурн сияқты алып планеталарда да байқалады.
- Гроза кезінде аспанның түсі өзгере алады. Бұл атмосферадағы ылғал мен жарықтың шашырауымен байланысты.
- Найзағай ақындар мен суретшілерге ғасырлар бойы шабыт беріп келеді. Табиғаттың күшін бейнелеу олардың шығармаларына ерекше қуат береді.
Найзағай мен күн күркіреу — табиғаттың ұлы әрі сұрапыл көріністерінің бірі. Бұл құбылыстардың терең табиғатын түсіну арқылы біз қоршаған ортаға деген көзқарасымызды кеңейтеміз. Оларды зерттеу қауіпсіздікті арттырумен қатар, табиғат заңдылықтарын тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Табиғи құбылыстарды құрметтеу – адамзаттың аман болу кепілі.
