Кит акулалары – мұхиттың ғажайып алыптары, олардың табиғаты мен тіршілігі адам баласын үнемі таңғалдырудан жалықтырмайды. Осындай алып жаратылыстардың бейнесі мен мінезі ғылым үшін де, қарапайым табиғат сүйер қауым үшін де ерекше қызығушылық тудырады. Бұл балықтар адамға еш қауіп төндірмейді, тіпті оларды көбінесе «мейірімді алыптар» деп атайды. Олардың өмірі мен мінез-құлқы әлі де көптеген құпияларға толы. Ғалымдар жыл сайын жаңа мәліметтер ашып, осы бір ерекше тіршілік иелері туралы түсініктерді толықтыруда. Төменде кит акуласының ерекше қырларын ашатын 27 қызықты мәлімет ұсынылған.
- Кит акуласы – жер бетіндегі ең үлкен тірі балық саналады. Оның ұзындығы 18 метрден асып, салмағы 34 тоннаға дейін жетуі мүмкін.
- Үлкен көлеміне қарамастан, бұл алып балық адамға мүлде қауіпсіз, себебі негізгі қорегі – планктон және ұсақ балықтар. Дайверлермен бірге жүзгенде олардың еш зиянсыздығына көз жеткізуге болады.
- Кит акулаларының аузы өте кең – кейбірінің аузының ені 1,5 метрге дейін жетеді, бірақ тістері өте ұсақ әрі қауіпті емес. Бұл да олардың бейбіт тіршілік иесі екенінің дәлелі.
- Бұл балықтар қоректену үшін суды сүзу әдісін қолданады. Олар аузын айқара ашып, суды ішіне тартып, оны желбезек арқылы өткізіп, қажетті қоректі ұстап қалады.
- Кит акулалары көбінесе тропиктік және субтропиктік жылы теңіздерді мекендейді. Әсіресе Австралия, Мексика, Танзания мен Филиппин жағалауларында жиі кездеседі.
- Бұл балықтардың терісі өте қалың – кей жерлерінде 10 сантиметрге дейін жетеді. Мұндай ерекшелік оларды жыртқыштар мен паразиттерден қорғайды.
- Кит акуласының денесінде ерекше ашық дақтар мен жолақтар болады. Әрбір акулада бұл өрнек қайталанбайды, сондықтан ғалымдар оларды осы белгілер арқылы ажыратады.
- Бұл алыптар мыңдаған шақырым қашықтыққа ұзақ қоныс аудара алады. Олар қорек іздеп немесе көбею үшін бүкіл мұхитты кесіп өтеді.
- Бұл балықтардың орташа өмір сүру ұзақтығы 70–100 жыл деп есептеледі. Алайда нақты мәліметтер әлі де толық анықталмаған.
- Кит акулаларының көбею ерекшеліктері көп жағдайда жұмбақ күйінде қалып отыр. Белгілісі – аналығы тірі шабақ туады, бірақ қалған мәліметтер әлі де зерттелуде.
- Бір мезетте аналық акулада 300-ге жуық шабақ дүниеге келеді. Олар туғаннан кейін бірден өз бетінше тіршілік етеді.
- Жаңа туған шабақтардың ұзындығы 40–60 сантиметр ғана болады, ал алғашқы жылдары олар жасырын өмір сүріп, жыртқыштардан сақтанады.
- Кит акулалары 1000 метрден тереңге сүңги алады. Мұндай тереңдікке түсу арқылы олар қорек іздейді немесе тынығады деген болжам бар.
- Бұл балықтар өте баяу әрі әсем жүзеді, денесінің ірілігіне қарамастан, энергияны үнемдейді.
- Бір күнде кит акуласы аузы арқылы 6 мың литр суды өткізіп, ең жұтаң аймақтардан да қорек таба алады.
- Негізгі қорегі – планктон, бірақ кейде медуза, кальмар және ұсақ балықтарды да жұта салады. Тістері негізінен сүзу қызметін атқарады.
- Кит акулалары ең көп жиналатын жерлер – Оңтүстік Африкадағы Ханс-Бей, Мексикадағы Хольбош аралы, сондай-ақ Австралиядағы Нингалу рифі. Бұл орындарға жыл сайын туристер мен сүңгуірлер көп келеді.
- Бұл балықтарда басқа сүйекті балықтардағыдай жүзу көпіршігі болмайды. Оның орнына, көлемді бауыры майға толы болып, сол арқылы қалқып жүреді.
- Көлемі үлкен болса да, кейде кит акулаларына касатка, басқа жыртқыш акулалар немесе кейбір кит түрлері шабуыл жасайды. Ең әлсіздері – шабақтар.
- Терісі ұсақ қабыршақтармен жабылған, ол судағы кедергіні азайтып, паразиттерден қорғайды.
- Басының екі жағында бес жұп үлкен желбезек орналасқан, сол арқылы су сүзгіден өтеді.
- Бұл балықтар кеңістікте ғана емес, тереңдік бойынша да үлкен қашықтықтарды еңсере алады.
- Бұрын кит акулаларының еті, қанаты және майы үшін көптеп ауланған. Қазір көптеген елде аулауға қатаң тыйым салынған, олар Қызыл кітапқа енген.
- Баяу жүзсе де, кит акуласы сағатына 5 шақырым жылдамдықпен қозғала алады. Бұл алыс қашықтықтарға жетуге жеткілікті.
- Ғалымдар әлі күнге дейін бұл балықтардың қайда және қалай көбейетінін, сондай-ақ аналықтарының қайда ұрықтанатынын нақты білмейді.
- Кит акуласы басқа теңіз тіршіліктері үшін «қорғаушы платформа» бола алады. Оның денесінде прилипалдар, лоцман-балықтар және кейде ұсақ акулалар кездеседі.
- Жердегі ең үлкен балық болғанына қарамастан, кит акуласы өте осал түрге жатады және адам мен халықаралық ұйымдардың қорғауын қажет етеді.
Кит акулалары туралы осындай қызықты деректер олардың әлемінің ерекшелігін әрі мұхит биотасының нәзік тепе-теңдігін көрсетеді. Бұл алыптар табиғатқа ерекше мән беріп, оны қорғаудың маңызын түсінуге көмектеседі. Мұхит тұрғындарын аялап, сақтай білейік – сонда олар болашақ ұрпаққа да таңғажайып сырларын аша береді. Кит акулалары мұхиттың жұмбақ әрі қайталанбас байлығының айғағы болып қала береді.
