Полярлық аймақтардың табиғаты өзге ешбір жерде кездеспейтін ерекше құбылыстарға толы. Солардың бірі – мұхит кеңістігінде қалқып жүретін алып мұзды айсбергтер. Бұл табиғи алыптар пішіні мен түсімен ғана емес, табиғатқа, климатқа және адамзатқа әсерімен де ғалымдарды ұзақ уақыт бойы қызықтырып келеді. Айсбергтер туралы зерттеулер олардың қалай пайда болатынын, құрылымын, қозғалысын және ғаламшарымызға әсерін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Бұл мақалада айсбергтердің табиғаты мен ерекшелігі туралы қызықты деректер ұсынылған.
- «Айсберг» сөзі немістің «мұзды тау» деген сөзінен шыққан. Бұл атау осы табиғи құбылыстың сыртқы бейнесін толықтай сипаттайды.
- Кез келген айсбергтің шамамен 90 пайызы су астында жасырын тұрады. Оның шынайы көлемін көзбен шамалау өте қиын.
- Айсбергтер негізінен Гренландия мен Антарктида жағалауында түзіледі. Бұл аймақтарда мұздықтардың ірі кесектері үзіліп, мұхитқа ағады.
- Ең ірі айсбергтердің ұзындығы жүздеген километрге жетуі мүмкін. Мұндай алыптар мұхитта бірнеше жыл бойы ери алмай жүзе береді.
- Айсбергтер пішіні жағынан өте алуан түрлі: кейде олар жалпақ, кейде үшкір, тіпті ерекше формада болады. Әр айсбергтің құрылымы қайталанбас.
- Айсбергтердің көп бөлігі тұщы судан тұрады. Бұл су мыңдаған жылдар бойы қар ретінде жиналып, кейін мұзға айналған.
- Айсбергтің түсі оның құрамына және құрылымына байланысты өзгереді. Ең таза мұздар көгілдір не жасыл реңк беруі мүмкін.
- Айсберг бетінде жарықтар мен үңгірлер жиі кездеседі. Толқын мен желдің әсерінен олардың пішіні уақыт өте өзгереді.
- Кейбір айсбергтердің бетінде ерекше жолақтар байқалады. Бұл мұз қабаттарының әртүрлілігі мен қардың құрамына байланысты.
- Айсбергтердің қозғалысы теңіз ағыстары мен экожүйелерге әсер етеді. Мұз бөліктері түрлі аймақтарға қоректік заттар жеткізеді.
- Айсбергтер кейде таяз суда ұзақ уақытқа тұрып қалады. Бұл құбылыс кеме қозғалысына және теңіз жануарларына әсер етуі мүмкін.
- Ең танымал айсберг апаты – 1912 жылы «Титаник» кемесінің қирауы. Осы қайғылы оқиғадан кейін мұзды қауіпке ерекше мән беріле бастады.
- Ғалымдар айсбергтерді спутник пен арнайы буйлардың көмегімен бақылайды. Бұл әдіс апаттың алдын алып, мұздардың қозғалысын зерттеуге мүмкіндік береді.
- Айсбергтер еру кезінде мұхит суын салқындатып, аймақтың климатын өзгерте алады. Бұл құбылыс ауа райына әсер етеді.
- Ірі айсбергтер бөлініп, ондаған ұсақ мұзға айналуы мүмкін. Мұндай «отбасылар» мұхит бетінде үлкен мұзды алаңдар түзеді.
- Айсбергтер кейде өзінің ауырлық орталығы өзгергенде төңкеріліп кетеді. Бұл кезде су астындағы бөлік үстіне шығып, жаңа бейнеге енеді.
- Кей айсберг бетінде балдырлар өседі. Олар кейбір балық пен крильге қорек болады, осылайша ерекше экожүйе құрылады.
- Айсбергтердің жылдамдығы әртүрлі: біреулері баяу жүзіп, енді біреулері күніне ондаған шақырым жүріп өтеді.
- Ірі айсбергтердің ішінде мыңдаған жыл бұрынғы атмосферамен толтырылған мұздаған ауа көпіршіктері кездеседі.
- Кейде айсбергтердің тыныштығы қорқыныш туғызады – толқындардың мұзға соғылуынан ерекше дыбыстар мен жаңғырық естіледі.
- Антарктидада кейде кішігірім қаланың аумағындай айсбергтер бөлініп шығады. Олар жүздеген шақырымға дейін қалқып жүре алады.
- Айсбергтер кейде Африка мен Оңтүстік Американың жағалауына дейін жетеді. Олар толық еріп біткенше мыңдаған шақырым жүріп өтеді.
- Айсберг мұзы өте тығыз әрі берік. Кей елдерде мұндай мұздан ауыз су өндірісі жүргізіледі.
- Айсбергтер жаппай мәдениетте жасырын қауіп пен тосын қатердің символы ретінде қолданылады. Олар күтпеген жағдайды сипаттауға арналған метафораға айналған.
- Айсбергтер өз әсемдігімен және қуатымен зерттеушілер мен саяхатшыларды үнемі таңғалдырады. Олар Жердің ең құпиялы табиғи объектілерінің бірі болып қала береді.
Айсбергтер табиғаттың таңғажайып қуаты мен сұлулығын паш етеді, сондай-ақ климаттық процестердің маңызды бөлігі екенін көрсетеді. Бұл мұзды алыптар туралы біліміміз ғаламшар болашағын түсініп, табиғатты қорғауға көмектеседі.
