Жердің ежелгі тұрғындарының арасында мамонт ерекше орын алады. Бұл алып жануарлар ежелгі дәуірде бүкіл планетаны таңғалдырған. Мамонттың үлкен денесі, ұзын иірілген азуы мен қалың жүні ежелгі адамдарды да, қазіргі зерттеушілерді де қызықтырады. Табиғаттың осы ерекше өкілдері туралы ғылыми еңбектер көп жазылды, жыл сайын жаңа олжалар мен ашылулар мамонт жайлы танымымызды кеңейте түсуде. Мамонт – тек жойылып кеткен алып пілдің туысы ғана емес, бүтін бір мұз дәуірінің символы. Осы мақалада сіз мамонт туралы ең қызықты отыз дерекпен таныса аласыз.
- Мамонттар піл тұқымдасына жатады, бірақ қазіргі пілдерден сыртқы пішіні мен тіршілігімен ерекшеленеді.
- Ең танымал түрі – жүнді мамонт, ол Еуразия мен Солтүстік Америкада кең таралған.
- Ересек жүнді мамонттың биіктігі 3,5 метрге, салмағы 6 тоннадан аса жеткен.
- Қалың жүн мен тері астындағы май қабаты мұзды климатта өмір сүруге көмектескен.
- Ұзын, иір азу тістері кейде 5 метрге жеткен, олар қарды ашып, шөп іздеуге пайдаланылған.
- Қазіргі африкалық және азиялық пілдерден айырмашылығы – мамонттың құлағы әлдеқайда кіші болған, бұл денедегі жылу шығынын азайтқан.
- Мамонттар табынмен өмір сүрген, онда қатаң иерархия мен ұрпаққа қамқорлық басым болған.
- Мамонттың өмір сүру ұзақтығы 60 жылға дейін жеткен, егер жыртқыштар мен аурулардан аман болса.
- Негізгі азығы – шөп, бұта және дәнді өсімдіктер, оларды қыста қар астынан тауып жеген.
- Мұз дәуірінде мамонттар мыңдаған шақырым көшіп, жаңа жайылым іздеген.
- Бұл жануарлар экожүйеде маңызды рөл атқарған, тұқым таратып, табиғи ортаны өзгерткен.
- Мамонт азуы жыл сайын өсіп, ағаш сақиналарындай қабаттанып отырады, осы арқылы ғалымдар жануардың жасын анықтайды.
- Көптеген жағдайда мәңгі тоңда қатып қалған мамонт мумиялары табылған, олардың жүні, терісі және ішкі органдары жақсы сақталған.
- Мамонт – плиоцен дәуірінің соңында жойылып кеткен мегафаунаның соңғы өкілдерінің бірі.
- Олардың жойылу себептері туралы ғалымдар арасында пікірталас бар: бірі – климаттың өзгеруі, енді бірі – ежелгі адамның шамадан тыс аулауы деп санайды.
- Мамонттың сүйектері көбіне Сібірде, Аляска мен Канадада кездеседі.
- Кейбір ежелгі тайпалар мамонттың сүйегі мен азуын баспана және еңбек құралын жасауға пайдаланған.
- Мамонт бейнесі ежелгі үңгір суреттерінде де кеңінен кездеседі.
- Мамонт туралы алғашқы ғылыми сипаттамалар XVIII ғасырда Сібірден табылған олжалардан бастау алады.
- Мамонт қысқа қашықтықта сағатына 20 км жылдамдықпен қозғала алған.
- Жаңа туған мамонттың салмағы шамамен 100 кг болған, оларды ересектер ерекше қамқорлыққа алған.
- Мамонттың ДНҚ-сы қазіргі заманғы ғалымдарға оларды клондау мүмкіндігі жөнінде арманға жетелейді.
- Кейбір табылған мамонттың асқазанынан шөп пен гүл қалдықтары табылған, бұл олардың рационын нақты дәлелдейді.
- Врангель аралында мамонттар материкте жойылып кеткеннен кейін де шамамен 4 мың жыл бұрын өмір сүрген.
- Мамонттың терісі өте қалың әрі берік болған, бұл оларды суық пен жарақаттан қорғаған.
- Қазіргі піл мен мамонттың ортақ арғы тегі бар, бірақ олар әртүрлі табиғи жағдайға бейімделген.
- Археологтар ежелгі қоныстардан мамонттың сүйегі көп табылатынын айтады, ол күнделікті тұрмыста маңызды рөл атқарған.
- Мамонт азуы саудада жоғары бағаланып, кейде асыл тастармен теңестірілген.
- Кейбір жерлерде мәңгі тоңнан табылған мамонт азуын кәдесый ретінде өңдеп, түрлі бұйымдар жасайды.
- Мамонт – солтүстік халықтарының мифологиясында күш, төзімділік пен даналықтың символына айналған.
Мамонт – ежелгі табиғаттың құпиялы әрі таңғажайып өкілі. Оларды зерттеу мұз дәуіріндегі тіршілікті қалпына келтіруге, Жердің өткені мен болашағын тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Мамонт туралы қызығушылық әлі де басылар емес, себебі бұл жануарлардың тарихында адамзатқа маңызды өмірлік сабақтар мен ғылыми жаңалықтардың ізі жатыр.
