Мазмұны
Қазіргі заманда цифрлық технологиялар күнделікті өміріміздің ажырамас бөлігіне айналды. Интернет арқылы жұмыс істеу, білім алу, сауда жасау мен қарым-қатынас орнату көптеген адам үшін қалыпты жағдайға айналған. Бірақ цифрлық мүмкіндіктердің артуымен қатар, жеке ақпараттың жоғалуы немесе ұрлануы секілді қауіптер де өсуде. Құпия деректердің таралуы немесе үшінші тұлғалардың қолына түсуі қаржылық шығындарға, алаяқтыққа немесе тіпті шантажға әкелуі мүмкін. Сондықтан өзінің цифрлық қауіпсіздігін қамтамасыз ету әрбір қолданушы үшін маңызды міндет болып саналады. Бұл мақалада жеке ақпаратты қорғаудың тиімді тәсілдері мен практикалық кеңестері баяндалады.
Жеке деректерді қорғаудың маңызы
Интернетті қолданатын әр адам киберқылмыстың құрбанына айналуы мүмкін. Қаскүнемдер ұрланған деректерді банктік шоттарға, әлеуметтік желілерге немесе электронды пошталарға қол жеткізу үшін пайдалана алады. Қарапайым қауіпсіздік ережелерін елемеу ауыр салдарға соқтыруы ықтимал. Сондықтан қандай қауіп-қатерлер барын біліп, оларға қарсы тұра алатындай дағдыларды меңгеру қажет.
Жеке ақпаратты қорғауға төнетін негізгі қауіптер
Ең жиі кездесетін қатерлердің қатарына фишинг, зиянды бағдарлама, әлсіз құпиясөздер және ашық Wi-Fi желілеріндегі деректердің таралуы жатады. Бұған қоса, сенімсіз сайттарда немесе әлеуметтік желілерде жеке мәліметтерді жариялау алаяқтыққа әкелуі мүмкін. Мұндай жағдайға тап болмас үшін, бірнеше маңызды ұсынысты ескеру қажет.
Қауіпсіздікті арттырудың практикалық жолдары
Әр адам өзінің жеке деректерін қорғай алады. Төменде ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге көмектесетін қарапайым әрі тиімді тәсілдер тізімі берілген:
- әрбір аккаунт үшін күрделі әрі қайталанбайтын құпиясөздер пайдаланыңыз;
- құрылғыларыңыздағы бағдарламаларды үнемі жаңартып отырыңыз;
- маңызды сервистерге екі факторлы аутентификацияны қосыңыз;
- күмәнді хаттардағы немесе хабарламалардағы сілтемелерге өтуден аулақ болыңыз;
- мекенжай, телефон нөмірі секілді жеке ақпаратты ашық желіде жарияламаңыз;
- әлеуметтік желілер мен мессенджерлердегі құпиялық баптауларын тексеріңіз;
- белгісіз ресурстардан файл немесе қолданба жүктемеңіз;
- интернетке тек қауіпсіз Wi-Fi желілері арқылы қосылыңыз;
- құрылғыларыңызға антивирус орнатыңыз және зиянды бағдарламаларды анықтау үшін үнемі тексеру жүргізіңіз;
- ақпараттық қауіпсіздік туралы жаңалықтарды оқып отырыңыз, осылайша жаңа қауіптерден хабардар боласыз.
Бұл кеңестерді ұстану киберқылмыскерлердің сіздің мәліметтеріңізді пайдалану қаупін едәуір төмендетеді. Әрбір ереже – интернет қолданушылары мен сарапшылардың тәжірибесіне негізделген.
Күшті құпиясөз жасау және оны есте сақтау жолдары
Көпшілік күшті құпиясөздің маңызын бағаламайды. Жиі адамдар оңай табылатын немесе қайталанатын құпиясөздер қолданады. Жеке мәліметтердің қауіпсіздігін сақтау үшін келесі ережелерді сақтау маңызды:
- Құпиясөзде кем дегенде он екі таңба болуы керек, оның ішінде бас және кіші әріптер, сандар мен арнайы белгілер қолданылуы қажет.
- Құпиясөз ретінде жеке деректерді, мысалы, аты-жөніңізді, туған күніңізді немесе телефон нөмірін пайдаланбаңыз.
- Әртүрлі сайттар мен сервистер үшін бір құпиясөзді қайталамаңыз.
- Құпиясөздерді арнайы менеджерде сақтаған дұрыс, қағазға жазып қоюға болмайды.
- Егер қолданатын платформаларыңызда деректердің таралуы байқалса, құпиясөздерді міндетті түрде ауыстырыңыз.
Күрделі құпиясөз — цифрлық қауіпсіздіктің алғашқы қадамы. Тұрақты түрде құпиясөзді жаңартып тұру және күрделі комбинацияларды қолдану – аккаунтыңызды бұзудан қорғаудың сенімді жолы.
Әлеуметтік желілерде өзін қалай ұстау керек
Көптеген адамдар интернетте өздері туралы тым көп мәлімет жариялайтынын байқамайды. Жеке ақпараттың ашық жариялануы жағымсыз салдарға әкелуі мүмкін. Мұндай қауіптің алдын алу үшін келесі ұсыныстарға мән берген жөн:
- бейтаныс адамдардан келген достық сұраныстарын қабылдамаңыз;
- жеке ақпараттың кімге қолжетімді екенін шектеңіз;
- құжат, билет немесе банк карталарының суреттерін жарияламаңыз;
- ескі жазбалардан құпия дерек болуы мүмкін посттарды жойыңыз;
- қандай қолданбалар профильге қол жеткізе алатынын тексеріп отырыңыз.
Жеке өмірге қатысты ақпаратты азайтқан сайын, алаяқтардың оны пайдалану мүмкіндігі соғұрлым төмендейді.
Фишингтен қалай сақтану керек
Фишинг — жеке деректерді ұрлаудың ең таралған тәсілдерінің бірі. Алаяқтар банк, сервис немесе мемлекеттік ұйым атынан хабарламалар жіберіп, ресми сайттарды еліктейді. Төмендегі белгілерге назар аударыңыз:
- Хабарламада қателер, күмәнді өтініштер немесе сілтемеге кіруге шақыру бар.
- Пошта арқылы жедел түрде жеке деректерді немесе құпиясөзді енгізуді сұрайды.
- Сілтеме күмәнді немесе таныс емес сайтқа апарады.
- Қосымша файлдардың форматы күмәнді, оларда зиянды бағдарлама болуы мүмкін.
Мұндай хаттар келгенде аса мұқият болыңыз және жеке деректерді беймәлім сайттарға енгізбеңіз.
Цифрлық дәуірде әр адам жеке ақпараттың таралуына байланысты түрлі қауіптерге тап болады. Бұл қауіп-қатерлердің алдын алу үшін интернеттегі мінез-құлықты дұрыс қалыптастыру қажет. Күрделі құпиясөздер, екі факторлы аутентификация, фишингті ажырата білу секілді қарапайым ережелерді сақтау деректеріңіздің қауіпсіздігін айтарлықтай арттырады. Бұл кеңестерді орындау көп уақытты қажет етпейді, бірақ жеке өмірдің қауіпсіздігіне кепіл бола алады. Саналы түрде интернетте әрекет ету — болашақта тыныштық пен сенімділіктің негізі. Жеке деректерді қорғау — әр адамның өз жауапкершілігі.
