Жыртқыш құстар әлемі әрдайым құпияға толы әрі адамдарды өзіне баурап, қызығушылық тудырған. Пернатты аңшылар арасында қыран мен бүркіт секілді қырантұқымдастардың бірі – құзғын (яғни, кәдімгі ястреб) ерекше орын алады. Оның ептілігі, ақылдылығы, көрікті келбеті табиғат зерттеушілерін де, қарапайым жанкүйерлерді де таңғалдырмай қоймайды. Бұл құс биік аспанда еркін самғап, олжасына жылдам және дәл шабуыл жасайтын нағыз шебер аңшы. Құзғын ғасырлар бойы еркіндік пен күштің, намыстың символы саналып келген. Бүгінде бұл жыртқыш әлі де көптеген ғалымдарға жаңа сыр ашып, табиғаттың ғажайып үйлесімін дәлелдейді.
- Құзғын Антарктидадан басқа барлық құрлықта тіршілік етеді. Бұл оның кез келген ортаға бейімделу қабілетінің жоғарылығын көрсетеді.
- Кейбір түрлері тіпті үлкен қалаларда да кездеседі, олар көбіне көгершін мен ұсақ кеміргіштерді аулайды.
- Құзғындардың көру қабілеті өте жоғары, олар жемтігін екі шақырым қашықтықтан байқайды.
- Бұл құстар көздің фокусын лезде өзгерте алады. Мұндай ерекшелік оларға аңшылықта артықшылық береді.
- Құзғынның қанаты қысқа әрі кең, ал құйрығы ұзын. Мұндай дене бітімі орманда жылдам бұрылуға мүмкіндік береді.
- Олжасына шүйліккенде жылдамдығы сағатына 150 шақырымнан асады.
- Қарым-қатынас үшін әртүрлі дыбыс және дене қимылдарын қолданады.
- Құзғындар – моногамды құстар, жұптар көп жағдайда өмір бойы бірге болады.
- Ұя салу маусымында олар әуеде ерекше би билеп, қатты айғайлайды.
- Ұяларын көбіне биік ағашқа немесе жартасқа салады, бұл жұмыртқаны жыртқыштардан қорғайды.
- Аналық құзғындар аталығынан ірілеу келеді, бұл жем іздеуде және ұяны қорғауда рөлін бөлуге сеп болады.
- Балапандары әлсіз, қорғауға мұқтаж күйде жарыққа шығады.
- Жас құзғындар ұшуды небәрі бірнеше аптада меңгереді.
- Құзғынның азығы өмір сүретін өңіріне байланысты – ұсақ сүтқоректілер, құстар, жәндіктер, тіпті бауырымен жорғалаушылар да кездеседі.
- Кей түрлері өз салмағынан ауыр жемтікті де қолға түсіреді.
- Оның өткір тырнағы бір соққымен олжасын сеспей қатырады.
- Құзғындарда өте жақсы есте сақтау қабілеті бар, олар көшу жолдарын бірнеше жылға дейін жаттап алады.
- Перелет жасайтын және бір орында қалатын түрлері бар, кейбірі мыңдаған шақырым ұшады.
- Қоныс аудару кезінде ұзақ қашықтыққа тоқтаусыз ұшуға қабілетті.
- Бұл құстар қоршаған орта ластануы мен климат өзгерісіне өте сезімтал.
- Құзғындардың саны экожүйенің жағдайы мен азықтың молшылығына тікелей байланысты.
- Кейбір халықтарда ол соғыс, батырлық пен адалдықтың нышаны ретінде құрметтелген.
- Ежелгі Мысырда құзғын қасиетті құс саналған, храм қабырғаларында бейнеленген.
- Орта ғасырларда аңшылар құзғынды қолға үйретіп, аңға салған.
- Бүгінде құзғынмен аңшылық бірнеше елдің мәдени мұрасы әрі ресми спорт түрі саналады.
- Торда ұстау үшін кеңдік пен күтім қажет, себебі құзғын қозғалысты сүйеді.
- Құзғындар түсті жақсы ажыратады, бұл қасиет жемтікті шөп арасында байқап, оңай табуға көмектеседі.
- Кейбір түрлерінің түстері қорғаныш рөлін атқарып, жапырақ арасында байқалмай қалуға көмектеседі.
- Ол тек аспаннан ғана емес, жерде де шабуыл жасап, тығылып жатқан жерінен атылып шыға алады.
- Ересек құзғындардың жауы аз, алайда балапандары басқа жыртқыштарға жиі жем болады.
- Табиғатта бұл құстар 15–20 жылға дейін өмір сүреді, ал қолда ұсталса бұдан да ұзақ ғұмыр кешеді.
- Аталық пен аналық құзғындар тек көлемімен ғана емес, қауырсын түсімен де ерекшеленеді.
- Ғалымдар спутниктік белгі және камералар арқылы құзғынның жаңа мінез-құлығын зерттеуді жалғастыруда.
Құзғын тек сұлулығымен ғана емес, төзімділігімен, ақылымен таңғалдырады. Оның табиғаттағы рөлі зор – жыртқыш ретінде популяция санын реттеп, экожүйе балансын сақтайды. Бұл құсты бақылау арқылы адамдар пернатты әлемнің алуан түрлілігі мен үйлесіміне көз жеткізеді.
