Өзендер – адамзат өркениетінің дамуында аса маңызды рөл атқарған табиғи нысандардың бірі. Олар ауызсу мен егіншілікке қажетті ылғалдың көзі ретінде ғана емес, сонымен қатар сауда-саттық, мәдениет және елді мекендердің қалыптасуына негіз болды. Азия құрлығында ерекше орын алатын, ұзындығы мен тарихымен ерекшеленетін әйгілі өзен бар. Ол түрлі климаттық аймақтарды кесіп өтіп, миллиондаған халықты сумен қамтамасыз етіп, әртүрлі экожүйелермен астасып жатыр.
- Янцзы – Азиядағы ең ұзын, ал әлем бойынша үшінші орындағы өзен. Оның ұзындығы 6 300 шақырымнан асады және тек Амазонка мен Нілден ғана кейін тұр.
- Өзеннің бастауы Тибет таулы қыратына жататын Тангла тауындағы мұздықтардан бастау алады. Бұл аймақтағы мәңгі мұз еріп, өзеннің алғашқы бұлақтарын құрайды.
- Янцзы Қытайдың 11 провинциясы арқылы өтеді. Ол шөлейттен бастап ылғалды субтропиктерге дейінгі түрлі табиғи белдеулермен қиылысады.
- Өзеннің алқабында 400 миллионнан астам адам тұрады. Бұл – әлемдегі ең тығыз қоныстанған өзен бассейндерінің бірі саналады.
- Қытай тілінде ол «Чанцзян» деп аталады, мағынасы – «ұзын өзен». «Янцзы» атауы – өзеннің бір бөлігіне берілген көне атаудың Батыс елдеріне тарап кетуінен шыққан.
- Өзен Шанхай қаласының маңындағы Шығыс Қытай теңізіне құяды. Бұл мегаполис өз дамуын дәл осы өзенмен тығыз байланыстырады.
- Янцзы бойында Ухань, Нанкин және Чунцин секілді ірі қалалар орналасқан. Бұл елді мекендердің экономикалық қуаты өзен арқылы тасымалданатын тауар мен сумен тығыз байланысты.
- Өзен – Қытайдағы аса маңызды көлік дәлізі. Миллиондаған тонна жүк дәл осы су жолымен елдің түрлі аймақтарына жеткізіледі.
- Янцзы бойында 50 мыңнан астам көпір салынған. Бұл көпірлер елді мекендерді байланыстырып, инфрақұрылымды дамытудың көрінісіне айналды.
- «Үш шатқал» су электр станциясы – әлемдегі ең ірі гидроқұрылыс осы өзенде орналасқан. Ол электр қуатын өндірумен қатар, су тасқындарының алдын алуға да көмектеседі.
- Алайда бұл құрылыс экологияға айтарлықтай зиян келтірді. Кейбір жануарлар мен өсімдіктердің тіршілік ету ортасы жойылып, балықтардың көшуі бұзылып, мыңдаған адам қоныс аударуға мәжбүр болды.
- Янцзыда тек осы өзенге тән сирек кездесетін су жануары – байцзы дельфиндері мекендейді. Бұл сүтқоректілер қазіргі таңда жойылып кету қаупінде тұр.
- Өзен алқабында өсімдіктер мен жануарлардың жүздеген сирек түрі тіршілік етеді. Бұл аймақ биологиялық тұрғыдан аса бай саналады.
- Өзен бойында Цюйтан, У және Силин деп аталатын үш ірі шатқал бар. Бұл жерлер табиғаттың таңғажайып сұлулығымен ерекшеленіп, туристердің сүйікті бағытына айналған.
- Янцзы суы – егістік алқаптарды суарудың негізгі көзі. Әсіресе күріш өсіруші диқандар үшін оның рөлі ерекше.
- Миллиондаған қытайлық үшін бұл өзен ауызсу көзі ретінде қызмет етеді. Сондықтан судың тазалығын сақтау – ұлттық маңызы бар міндет.
- Тарихта бұл өзен жиі жойқын тасқындарымен белгілі болған. Кейбір дәуірлерде су тасқынынан жүз мыңдаған адам зардап шеккен.
- Көне заманда қытайлықтар бұл өзенді қасиетті санап, оған табынған. Арнайы құрбандықтар шалып, оны табиғаттың тылсым күші деп қабылдаған.
- Янцзы қытай әдебиетінде, көркем сурет пен поэзияда жиі суреттеледі. Оның бейнесі көптеген шығармаларға шабыт көзі болған.
- Өзенде карп, бекіре тәрізді балықтар көптеп кездеседі. Балық аулау – жағалаудағы халықтың басты кәсіптерінің бірі.
- Өзен бойында ауа райы қатты өзгереді. Жоғарғы бөлігінде аязды күндер болса, төменгі ағысында ыстық әрі ылғалды климат қалыптасқан.
- Кейбір бөліктерде тек жылдың белгілі бір мезгілінде ғана кеме жүзе алады. Қуаңшылық кезінде су деңгейі төмендеп, навигация қиындайды.
- Янцзы Қытайдың солтүстік және оңтүстік бөліктерінің арасындағы табиғи шекара ретінде есептеледі. Тілдік ерекшеліктер мен салт-дәстүрлердегі айырмашылықтар осы өзенмен байланыстырылады.
- Ғалымдар өзеннің бойында көне өркениеттердің іздерін тапқан. Бұл өңірлерде адамдар мыңдаған жыл бұрын да тіршілік еткен.
- Климаттың өзгеруі өзен экожүйесіне теріс әсер етуде. Жаңа шешімдер мен бейімделу стратегиялары қажет болуда.
- Қытай экологтары Янцзыны зерттеу арқылы биоәртүрлілікті сақтау жолдарын іздеуде. Олар табиғи тепе-теңдікті қалпына келтіруге күш салуда.
- Соңғы жылдары Янцзы бойымен круиздік сапарлар танымал бола бастады. Бұл саяхаттар арқылы ежелгі храмдарды, көркем табиғатты және заманауи қалаларды көруге мүмкіндік туады.
Янцзы – тек Қытайдың ғана емес, бүкіл адамзаттың табиғи мұрасы. Оның маңызы тарихи, мәдени, экологиялық және экономикалық тұрғыдан ерекше. Осындай ұлы өзендерді сақтау – болашақ ұрпақ алдындағы борышымыз. Табиғатпен үйлесімді өмір сүру – өркениетті қоғамның белгісі.
