Көз жетпейтіндей кең жазықтар алғашында бос жатқан аймақтай көрінуі мүмкін. Алайда бұл алқаптарда тіршіліктің күрделі тізбектері, маусымдық ырғақтары мен табиғи бейімделулер қабаттасып жатыр. Жауын мен қуаңшылықтың ауысуы жануарлардың қозғалысын, өсімдіктердің өсуін және бүкіл жүйенің жұмысын реттейді. Жергілікті халық бұл аймақпен ғасырлар бойы тығыз байланыста өмір сүріп келеді, алайда қазіргі кезде бұл табиғи тепе-теңдікке қауіп төнуде. Бүгінгі мақалада саванна жайлы аз айтылатын, бірақ өте маңызды 25 дерекпен таныс боламыз.
- Саваннадағы тіршілік жауын маусымы мен қуаң кезеңге тікелей тәуелді. Жануарлар мен өсімдіктер тіршілік циклын көбінесе ылғалды мезгілге сәйкестендіреді.
- Ағаштардың сирек орналасуының басты себебі – жиі болатын өрттер мен мал жайылымы. Кейбір ағаш түрлері қалың қабық пен терең тамыр арқылы аман қалады.
- Өртті толық тоқтату кейде кері әсер береді. Өрт болмаған жағдайда бұталар шөпті ығыстырып шығарады. Сондықтан басқарылатын от қойып отыру экожүйеге пайдалы болуы мүмкін.
- Баобаб ағашы мың жыл өмір сүре алады. Оның діңі жаңбыр суын сақтайтын табиғи резервуар рөлін атқарады.
- Зонтик тәрізді акация ағашы саванна символы саналады. Оның бұтақтары жел мен жирафтың әсерінен ерекше формада өседі.
- Серенгети мен Масаи-Марада әлемдегі ең ірі құрлықтық миграция жүреді. Миллиондаған жабайы өгіздер, зебралар және газельдер жаңа жайылым іздеп, жыл сайын жолға шығады.
- Термиттер саваннаның жасырын құрылысшылары. Олар топырақты қопарып, қоректік заттарды тең бөліп, құнарлылықты арттырады.
- Гепард – жер бетіндегі ең жылдам аң. Ашық кеңістікте ол өз жылдамдығын толық пайдалана алады.
- Арыстандар үйірмен аң аулайды. Львица негізгі рөл атқарса, еркектері аумақ пен ұрпақты қорғайды.
- Қасқырлар мен гиеналар тек өлексемен қоректенбейді, олар шебер аңшылар.
- Жирафтар ағаштардың жоғары қабатындағы жапырақтарды жейді. Олардың ұзын тілі мен мойны акацияның тікеніне төтеп бере алады.
- Пілдер экожүйе инженерлері саналады. Олар ағаштарды құлатып, жол салып, табиғи кеңістікті өзгертеді.
- Құстар мен жыртқыштар саваннада ерекше байланыс орнатады. Мысалы, өгізбен бірге жүретін құстар оның денесінен паразиттерді теріп жейді.
- Шөптесін өсімдіктер оттан кейін тез қалпына келеді. Бұл қасиет ағаштарға қарағанда оларды тұрақты етеді.
- Саванна топырағы сырттай құнарлы көрінгенмен, пайдалы элементтер жауынмен тез шайылып кетеді.
- Су – ең маңызды фактор. Климаттың өзгеруімен қуаңшылық күшейіп келеді. Су көздерін сақтау жануарлар мен адамдар үшін маңызды.
- Көшпелі малшылар ғасырлар бойы саваннамен бірге тіршілік етіп келеді. Олар жануарлардың миграциялық жолдарын қайталап отырады.
- Экотуризм табиғатты қорғауға мүмкіндік береді. Алайда бақылаусыз туризм кері әсер етуі мүмкін.
- Шетелдік өсімдіктер саванна балансына қауіп төндіреді. Уақытында анықталып жойылмаса, жергілікті флораға залал келтіреді.
- Саванналар тек Африкада емес. Оңтүстік Америкадағы серрадо, Австралиядағы эвкалипт саванналары да ұқсас климаттық құрылымға ие.
- Найзағай саваннада өрттің басты себебі. Бұл табиғи сұрыпталудың бір бөлігі.
- Түнгі температура күндізгіден күрт өзгереді. Бұл жағдайға жануарлар өз мінез-құлқы арқылы бейімделеді.
- Желмен бірге көтерілетін шаң мен минералдар алыс аймақтарға тарайды. Бұл өз кезегінде басқа экожүйелерді қоректендіреді.
- Жануарлар түсі жасыру қызметін атқарады. Зебра жолақтары масалар мен жыртқыштарды шатастыруға көмектеседі деген де теория бар.
- Саваннаның болашағы табиғатты сақтау, жергілікті қауымдастықтармен жұмыс істеу және климат саясатының тиімділігіне байланысты.
Саванна – бұл тіршіліктің күрделі әрі нәзік жүйесі. Мұнда әрбір шөп, жануар мен ауа райының ауысуы экожүйеге әсер етеді. Табиғатты сақтау үшін жергілікті тұрғындардың дәстүрлі білімін, ғылыми тәсілдермен біріктіріп басқару қажет. Бүгінгі біліміміз неғұрлым терең болса, ертеңгі ұрпаққа сол табиғатты аман-есен тапсыру мүмкіндігі соғұрлым жоғары болады.
