Жер қойнауынан тарайтын жылу — табиғаттың ең тұрақты әрі қуатты құбылыстарының бірі. Осы жылудың әсерінен пайда болған геотермалдық көздер адамзатқа мыңдаған жылдар бойы емдік, тұрмыстық және энергетикалық мақсатта қызмет етіп келеді. Бүгінде олар тек туристер үшін ғана емес, сонымен қатар ғалымдар, дәрігерлер мен инженерлер үшін де үлкен қызығушылық тудырады. Геотермалдық жүйелерді зерттеу арқылы біз Жердің ішкі құрылымын, климат тарихын және биологиялық төзімділік шектерін тереңірек түсіне аламыз. Мұндай көздер табиғаттың күрделі, әрі ғажайып тепе-теңдігін бейнелейді. Ендеше, геотермалдық бұлақтар жайлы аз белгілі, бірақ таңқаларлық 22 фактіні назарларыңызға ұсынамыз.
- Геотермалдық көздер көбінесе литосфералық плиталардың шекараларында, жер сілкінісі белдеулерінде кездеседі. Бұл аймақтарда жер асты сулары магмаға жақын орналасып, қатты қызып көтеріледі. Нәтижесінде, жоғары температуралы бұлақтар пайда болады.
- Кейбір бұлақтардағы судың температурасы 100 градустан асады, бірақ қысымның әсерінен қайнамайды. Су жер бетіне көтерілгенде қысым төмендеп, бу түрінде атқылайды. Мұндай құбылыс гейзерлер деп аталады.
- Бұлақтардың химиялық құрамы әртүрлі болады. Бір жерде кремнийлі террасалар түзілсе, басқа аймақта кальций мен темір минералдары суды түрлі түстерге бояйды. Бұл химиялық ерекшеліктер геологияға байланысты.
- Көптеген геотермалдық көздерден жағымсыз иіс шығады, бұл құрамында күкіртсутектің болуынан. Ашық ауада бұл газ тотығып, судың түсі мен иісін өзгертеді. Жабық немесе төмен орналасқан жерлерде ол адам денсаулығына қауіпті болуы мүмкін.
- Түрлі түсті қабаттар көбінесе термофильді бактериялар мен археялардан тұрады. Бұл микроағзалар жоғары температураға бейімделіп тіршілік етеді. Олардың пигменттері суды қызыл, жасыл, сары түстерге бояйды.
- Исландия халқы үйлерін геотермалдық жылумен жылытады. Елдің орталықтандырылған жүйесі арқылы табиғи жылу тұрғын үйлерге жеткізіледі. Бұл экологиялық таза әрі тиімді әдіс болып саналады.
- Жаңа Зеландияда геотермалдық бу электр энергиясын өндіруге пайдаланылады. Роторуа қаласында геотермалдық энергетика, туризм және денсаулық сақтау біріктірілген. Ресурсты тиімді әрі қауіпсіз пайдалану үшін үнемі бақылау жүргізіледі.
- АҚШ-тағы Йеллоустон ұлттық паркі — Жердегі ең ірі гидротермалдық жүйелердің бірі. Мыңдаған гейзерлер, бұлақтар мен балшық кратерлері осы аймақта орналасқан. Олардың барлығы үлкен магмалық ошақпен байланыста.
- Геотермалдық көздерден табылған термофил бактерияларынан алынған ферменттер ғылымда үлкен жаңалық әкелді. Thermus aquaticus бактериясының ферменті ПТР әдісіне негіз болды. Бұл биология мен медицинада төңкеріс жасады.
- Жер астындағы қысым мен температура судың күйін анықтайды. Кейбір жерлерде бу түрінде, ал кейде сұйық күйде кездеседі. Бұл электр станцияларының құрылымына тікелей әсер етеді.
- Бинарлық геоэлектр станциялары төмен температуралы көздерден де энергия алуға мүмкіндік береді. Онда арнайы сұйықтықтар арқылы жылу өңделеді. Бұл әдіс экологияға зиян келтірмей энергия өндіруге жол ашады.
- Құбырлар мен жабдықтарда минералдар тұнып, масштаб түзілуі мүмкін. Бұл жүйенің тиімділігін төмендетеді. Сондықтан тұрақты тазалау мен алдын алу шаралары жүргізіледі.
- Кейбір аймақтарда геотермалдық сулар құрамында сынап, бор немесе мышьяк сияқты улы элементтер кездеседі. Мұндай жағдайларда су пайдаланбас бұрын экологиялық сараптама жүргізілуі қажет.
- Жер сілкіністері немесе жанартау белсенділігі геотермалдық қысымға әсер етуі мүмкін. Соның салдарынан бу атқылауы немесе кратерлік жарылыстар орын алады. Осындай аймақтарға барғанда қауіпсіздік ережелерін сақтау өте маңызды.
- Курорттарда бұлақ сулары дене температурасына дейін салқындатылып пайдаланылады. Бұл әдіс медицинада бальнеотерапия деп аталады. Алайда, жүрек-қан тамыр аурулары бар адамдар үшін мұндай ем зиян болуы мүмкін.
- Ыстық судың тығыздығы мен тұтқырлығы төмен, бұл зат алмасу мен минералдардың таралуына әсер етеді. Осыдан түрлі террасалар мен шөгінді қабаттар қалыптасады. Бұл — геохимиялық тепе-теңдіктің көрінісі.
- Геотермалдық жылу тек гейзерлерде ғана емес, топырақтың өзі де жылу көзі бола алады. Арнайы насостар жер қойнауындағы тұрақты температураны пайдаланады. Мұндай жүйелер үйлерді жылытудың балама тәсілі ретінде танымал.
- Ғарыштан түсірілген термобейнелер арқылы ыстық нүктелер анықталады. Бұл әдіс зерттеушілерге жаңа көздерді қашықтан зерттеуге көмектеседі. Геофизикалық деректермен үйлестіре отырып, карта жасау жеңілдейді.
- Геотермалдық жүйелер жаңартылатын сипатта. Атмосфералық жауын-шашын жерге сіңіп, төменде қызады да, қайта жоғары көтеріледі. Бұл айналым ондаған жылға созылуы мүмкін.
- Мұхит түбіндегі гидротермалдық көздерде ерекше тіршілік иелері мекендейді. Олар күн сәулесін емес, химиялық реакциялар арқылы энергия алады. Бұл өмірдің баламалы формалары туралы түсінігімізді кеңейтеді.
- Балшық бұлақтар — ыстық су мен балшықтың қоспасынан тұратын жүйе. Олар жылуды ұзақ сақтайды әрі косметологияда кеңінен қолданылады. Денеге жағымды әсері бар.
- Қазіргі таңда жасанды геотермалдық жүйелер дамып келеді. Арнайы жарылыстар арқылы тау жыныстарында жарықтар жасалады. Бұл әдіс жаңа аймақтарда энергия алуға жол ашады.
Геотермалдық бұлақтар — Жердің ішкі тынысын байқататын табиғи керемет. Олар медицинада, энергетикада және ғылымда кеңінен қолданылады. Дұрыс әрі қауіпсіз пайдаланылған жағдайда бұл ресурс ұзақ жылдар бойы адамзат игілігіне қызмет етеді.
