Аспан әлемі ежелден адам баласының таңданысын тудырып келеді. Жұлдыздар арасындағы жұмбақ жарық жолағы – Құс жолы – әрдайым назарда болып, түрлі аңыздар мен түсініктердің арқауына айналған. Бұл алып галактика – біздің Күн жүйесінің мекені ғана емес, сондай-ақ миллиардтаған жұлдыздар мен ғалам құпияларының куәсі. Қазіргі ғылым Құс жолының құрылымы мен дамуына қатысты көптеген қызықты деректерді анықтап отыр. Бұл мақалада сол мәліметтердің ішіндегі ең ерекше әрі танымдық маңызға ие 25 дерекпен танысасыз.
- Құс жолы – біздің Күн жүйесі орналасқан галактика. Біз оны түнгі аспанда ақшыл жолақ түрінде көретініміз – галактиканың бүйірінен қарағандағы көрінісі.
- Бұл галактикада 100–400 миллиардқа жуық жұлдыз бар. Дәл санын анықтау қиын, себебі көп жұлдыздар шаң мен газ арасында көрінбейді.
- Құс жолының диаметрі шамамен 100 мың жарық жылы. Яғни жарық бір шетінен екіншісіне жету үшін 100 мың жыл жүреді.
- Галактиканың орталығы Мерген (Стрелец) шоқжұлдызының бағытында орналасқан. Сол жерде Стрелец А* деп аталатын аса ауыр қара құрдым бар.
- Күн жүйесі галактика орталығынан шамамен 27 мың жарық жылы қашықтықта орналасқан. Ол галактика айналасында толық бір айналымды 230 миллион жылда аяқтайды.
- Құс жолы – жалғыз галактика емес. Ол Жергілікті топқа кіретін 50-ден астам галактиканың бірі.
- Галактика спираль пішінді және төрт негізгі тармақтан тұрады. Күн жүйесі Орион тармағы деп аталатын бөлігінде орналасқан.
- Біз көріп отырған бөлік – галактиканың массасының тек аз ғана үлесі. Қалған бөлігін қара материя құрайды, оны тікелей көру мүмкін емес.
- Құс жолы үнемі өсіп, кішігірім галактикаларды өзіне тартып отыр. Бұл процесс галактикалық бірігу деп аталады.
- Қазіргі уақытта Құс жолы Стрелец карликтік галактикасын жұтып жатыр. Бұл құбылыс бірнеше миллиард жылға созылады.
- Ғалымдардың пайымынша, Құс жолының жасы 13 миллиард жылдан асады. Ол Үлкен Жарылыстан көп ұзамай қалыптасқан.
- Галактиканың айналу жылдамдығы сағатына 900 мың шақырымға дейін жетеді. Соған қарамастан, жұлдыздар тұрақты орбитада айналады.
- Галактика орталығындағы қара құрдым жақын маңдағы жұлдыздардың қозғалысына ықпал етеді. Бұл аймақ гравитациялық зерттеулер үшін маңызды.
- Құс жолын тікелей қоршап тұрған аймақ – қара материя мен сиретілген газдан тұратын гало. Ол галактиканы біртұтас ұстап тұрады.
- Қала жарығы аз жерлерде Құс жолын ақшыл доға түрінде көруге болады. Бұл көрініс – ең әсерлі табиғи құбылыстардың бірі.
- Әртүрлі өркениеттер Құс жолына өз аңыздарын арнаған. Мысалы, гректер оны Гера құдайының емшек сүтінен төгілген жол деп есептеген.
- Бұрын Құс жолы басқа галактикалармен бірнеше рет соқтығысқан болуы мүмкін. Бұл соқтығыстар оның пішініне әсер еткен.
- Галактика кеңістікте секундына 600 шақырым жылдамдықпен қозғалады. Бұл – көршілес құрылымдардың гравитациялық тартылысымен байланысты.
- Құс жолында жаңа жұлдыздар мен планеталар туындайтын тумандықтар мен шоғырлар бар. Олар – ғарыштық тіршіліктің бастауы.
- Галактиканың кейбір бөліктері радиотолқындар арқылы сәуле шашады. Бұл толқындарды радиотелескоптар арқылы зерттеу мүмкін.
- Алдағы 4 миллиард жылда Құс жолы Андромеда галактикасымен соқтығысады деп болжануда. Бұл бірігу жаңа галактика қалыптастыруы мүмкін.
- Құс жолында миллиондаған планета бар, олардың кейбірінде тіршілік болуы мүмкін. Астрономдар мұндай нысандарды үнемі зерттеп келеді.
- Галактиканың орталық бөлігі – тығыз әрі дөңес балдж. Онда ескі жұлдыздар шоғырланған, ал шеткі дискіде жас жұлдыздар орналасқан.
- Кейбір жұлдыздар галактикалық тартылыстан шығып, кеңістікке лақтырылады. Мұндай жұлдыздар ерекше гравитациялық әсерлерден пайда болады.
- Құс жолы – Әлемдегі миллиардтаған галактиканың бірі ғана. Оны зерттеу арқылы біз ғаламның құрылысы мен эволюциясын терең түсіне аламыз.
Құс жолы – тек астрономиялық ұғым емес, ол – адамзаттың таным көкжиегін кеңейткен, таңғажайып әрі сырлы мекен. Оның әрбір қырын таныған сайын, біз ғаламның шексіздігін тереңірек сезіне түсеміз. Бұл зерттеулер тек жұлдыздар туралы емес, өз болмысымыз туралы да жаңа ой салатыны анық.
