Мазмұны
Қазіргі қоғам әділет, қадір-қасиет пен еркіндік қағидаларына негізделеді. Алайда тарих көрсеткендей, тұлғаның қорғанысы әлсіз болған жағдайда бұл құндылықтар оңай бұзылады. Адам құқықтары әрбір азаматтың теңдігі мен қауіпсіздігінің тірегі болып табылады. Олар мемлекет пен азамат арасындағы қатынастарды реттейді және адамдардың өзара қарым-қатынас ережелерін қалыптастырады. Осындай нормалардың сақталуы демократияның дамуына, сенім деңгейіне және мемлекеттің тұрақтылығына тікелей ықпал етеді. Сондықтан негізгі құқықтарды түсіну мен қорғау адамзаттың болашағы үшін шешуші мәнге ие.
Адам құқықтарының басты мәні
Адам құқықтары үйлесімді өмір сүрудің ең негізгі шарттарын қамтамасыз етеді. Олар жеке тұлғаның еркін дамуына және өз мүддесін қорғауына мүмкіндік береді. Егер қоғам бұл құндылықтарды елемесе, хаос пен әділетсіздік орын алады.
Құқықтардың негізгі қызметтерін былай сипаттауға болады:
- тұлғаны мемлекеттік озбырлықтан қорғау;
- сөз және өзін еркін білдіру бостандығын қамтамасыз ету;
- әрбір адамға тең мүмкіндік беру;
- кемсітушілікті болдырмау;
- қоғамның дамуына құқықтық негіз қалыптастыру.
Озбырлықтан қорғау
Тарихта биліктің қысым жасау мен езгі құралына айналған кездері аз емес. Мұндай жағдайда адам жүйенің алдында қорғансыз қалатын. Құқықтар мен бостандықтар биліктің шектен тыс әрекетіне тосқауыл қояды. Мемлекет азаматқа әділ сотқа жүгіну, қауіпсіз өмір сүру және ар-намысының қорғалу құқығын заң арқылы қамтамасыз етуге міндетті.
- Әркімнің өмір сүру құқығы бар. Бұл мемлекет азаматты зорлық-зомбылықтан және негізсіз қазаға ұшыраудан қорғауға тиіс екенін білдіреді.
- Ешкім азаптауға ұшырамауы керек. Бұл қағида адамгершіліктің құндылығын және қатыгез жазалаудың жол берілмейтінін айқындайды.
- Әркімнің бостандық пен жеке қолсұғылмаушылық құқығы бар. Бұл заңсыз қамауға алу мен негізсіз ұстаудан қорғауды қамтамасыз етеді.
Теңдік пен кемсітпеу
Егер қоғамда артықшылыққа ие топтар болып, өзгелері құқықтан айырылса, онда әділеттілік туралы сөз қозғау мүмкін емес. Заң алдындағы теңдік демократиялық жүйенің басты іргетасы саналады. Адам құқықтары жынысына, нәсіліне, ұлтына, дініне немесе әлеуметтік жағдайына байланысты кемсітушілікке жол бермейді.
Теңдік бірнеше салада айқын көрінеді:
- білім алуда тең мүмкіндік;
- медициналық көмекке тең қолжетімділік;
- кәсіп пен жұмыс орнын еркін таңдау;
- саяси өмірге шектеусіз қатысу;
- мемлекеттік органдар тарапынан әділ қарау.
Еркіндіктің дамудағы рөлі
Сөз, ар-ождан және жиналыс бостандығы қоғамның дамуына серпін береді. Бұл құқықтардың арқасында адамдар ойларын бөлісіп, билікті сынға алып, жаңа шешімдер ұсына алады. Еркіндік болмаған жағдайда қоғам жабық жүйеге айналып, өзгерістер мүмкін болмайды.
- Сөз бостандығы пікірді еркін айтуға жол ашады. Бұл талқылау алаңын қалыптастырып, шешім іздеуге мүмкіндік береді.
- Ар-ождан еркіндігі әркімге қалаған дінді ұстануға немесе мүлде сенбеуге құқық береді. Бұл төзімділікті және түрлі көзқарасқа құрметті қолдайды.
- Жиналыс бостандығы адамдарға өз мүддесін қорғау үшін бірігуге жағдай жасайды. Осылайша азаматтық қоғам қалыптасып, билікке ықпал ете алады.
Адам құқықтары әділетті әрі тұрақты әлемнің іргетасы болып табылады. Олар әрбір тұлғаны озбырлықтан қорғайды және еркін дамуға кепілдік береді. Бұл нормаларсыз демократияны, теңдікті және қауіпсіздікті елестету мүмкін емес. Құқықтарды сақтау мемлекет пен азамат арасындағы сенімді нығайтып, экономикалық әрі мәдени өркендеуге ықпал етеді. Осындай қағидалардың маңызын неғұрлым көп адам түсінген сайын, еркіндік, қадір-қасиет пен әркімнің құқығы құрметтелетін қоғам құру мүмкіндігі арта түседі.
