Тау шыңдары адамзатты ертеден бері таңғалдырған табиғат ғажайыптарының бірі саналады. Олар өз биіктігімен, сұлулығымен және тылсым табиғатымен саяхатшылар мен зерттеушілерді өзіне баурап келеді. Жер шарының бедерін айқындап тұрған бұл тау жоталары тек көрікті көрініс емес, сонымен қатар экожүйелер мен климатқа, халықтардың мәдениетіне айтарлықтай ықпал етеді. Әрбір биік шың – өз алдына бір әлем, оны тану – табиғатқа жақындай түсу. Ендеше, жер бетіндегі ең биік таулар туралы қызықты мәліметтермен танысу – бұл әлемнің ерекше беттерін парақтау іспетті.
- Эверест – Жер бетіндегі ең биік нүкте. Оның ресми биіктігі 8848,86 метрді құрайды және бұл дерек 2020 жылы Қытай мен Непалдың бірлескен өлшемдерімен нақтыланған.
- «Эверест» атауы ағылшын географы Джордж Эвересттің құрметіне қойылған. Алайда жергілікті тұрғындар оны «Сагарматха» (непал тілінде) және «Чомолунгма» (тибетше) деп атайды.
- Екінші орында – К2 немесе Чогори. Оның биіктігі 8611 метр және ол ең қиын шыңдардың бірі саналады, себебі ауа райы тұрақсыз, ал беткейлері өте тік.
- Канченджанга тауы Непал мен Үндістан шекарасында орналасқан. Ол бір кездері әлемдегі ең биік тау деп есептеліп келген.
- Оңтүстік Америкадағы ең биік шың – Аконкагуа. Биіктігі 6961 метр және ол әлемдегі «Жеті шың» қатарына енеді.
- Гималай – Жердегі ең жас тау жүйесі. Ол әлі де қалыптасу үстінде, себебі мұнда тектоникалық плиталар соқтығысып жатыр.
- Солтүстік Америкадағы ең биік тау – Денали (бұрынғы атауы Мак-Кинли), оның биіктігі 6190 метр. Қыста мұндағы ауа температурасы -50°C-тан төмендейді.
- Африкадағы ең биік нүкте – Килиманджаро. Ол экваторға жақын орналасқанымен, оның төбесін қар мен мұз басып жатады.
- Лхоцзе – Эверестке іргелес орналасқан төртінші биік тау. Оның оңтүстік қабырғасы әлемдегі ең күрделі бағытардың бірі саналады.
- Ең биік 14 шыңның барлығы дерлік Азияда шоғырланған. Олар Гималай мен Қарақорым тау жоталарында орналасқан.
- Альпі таулары Гималайға қарағанда аласа болса да, ең көп баратын таулардың бірі. Олардың ішіндегі ең биігі – Монблан, ол Батыс Еуропадағы ең биік нүкте.
- Тянь-Шань мен Памир таулары да биік шыңдарымен танымал. Бұл аймақтарда жиі альпинистік дайындықтар өткізіледі.
- Кейбір таулар жыл сайын бірнеше миллиметрге биіктеп отырады. Бұл тектоникалық қозғалыстардың әсерінен болады.
- Биік биіктікте ауада оттегі аз болады. Бұл тыныс алуды қиындатып, бейімделуді қажет етеді.
- Қосымша оттегісіз көтерілген альпинистер биіктік ауруына шалдығуы мүмкін. Бұл дерт бас айналу, әлсіздік, өкпе ісінуі арқылы білінеді.
- Көптеген таулар жергілікті халық үшін киелі орын болып саналады. Мысалы, жапондар Фудзиямуды рухани тазалықтың символы деп есептейді.
- Эверест шыңын алғашқы болып бағындырғандар – Эдмунд Хиллари мен Тенцинг Норгей. Бұл тарихи оқиға 1953 жылы орын алған.
- Әлемде 8000 метрден асатын 14 шың бар. Олардың бәрін бағындыру – альпинизмдегі ең жоғарғы жетістік болып саналады.
- Биік тауларда ауа райы тез өзгеріп тұрады. Кейде бірнеше минут ішінде ақ тұман түсіп, көріну нөлге дейін төмендейді.
- Кейбір шыңдардың бірнеше атауы бар. Бұл олардың түрлі мемлекеттер мен халықтардың тоғысында орналасуымен байланысты.
- Гималай аймағында 4000 метрден жоғарыда орналасқан ауылдар бар. Ондағы адамдар ұрпақтан-ұрпаққа бейімделіп, оттегі аз ортада өмір сүруді үйренген.
- Биік таулардың етегінен бастау алатын мұздықтар ірі өзендердің көзін құрайды. Мысалы, Ганг, Брахмапутра және Инд өзендері Гималай мұздықтарынан бастау алады.
- Аннапурна тауы – альпинистер үшін ең қауіпті шыңдардың бірі. Мұндағы қар көшкіндері мен ауа райының тұрақсыздығы өлім-жітім көрсеткішін арттырады.
- Кейбір шыңдарға көтерілу бірнеше айға созылады. Бұл уақыт бейімделу, лагерьлер орнату және қолайлы ауа райын күтуге жұмсалады.
- Биік биіктікте қарапайым әрекеттердің өзі көп күшті талап етеді. Су қайнату, киіну немесе тамақтану 2-3 есе көп уақыт пен энергияны қажет етеді.
- Альпинистер қалдырған қалдықтар мен жабдықтар экожүйеге зиянын тигізеді. Бұл таулы аймақтардың тазалығына қауіп төндіреді.
- Қазіргі заманғы технологиялар жер бедеріндегі қозғалысты нақты уақыт режимінде бақылай алады. Бұл қар көшкіні мен жер сілкінісінің алдын алуға көмектеседі.
Әлемнің ең биік таулары – табиғаттың ұлылығы мен тылсым күшінің айғағы. Олар адамзаттың төзімділігі мен рухани биіктігін сынайтын шекара іспетті. Бұл шыңдарға құрметпен қарап, табиғатты қорғау әр саяхатшының басты борышы болуы тиіс. Себебі биіктікті бағындыру – тек физикалық емес, рухани өсудің де көрінісі.
